Του Μάξιμου Χαρακόπουλου
Θα μπορούσαν να της στείλουν μια γάτα Αγκύρας ως μια κίνηση εξευμενισμού. Άλλωστε, συνηθίζονταν στην οθωμανική αυτοκρατορία -η ανασύσταση της οποίας είναι ανομολόγητος πόθος τους- ως δώρο προς τις βασιλικές αυλές της Ευρώπης οι γάτες Αγκύρας με το λευκό μακρύ τρίχωμα. Ίσως, στο πολυτελές σαράι της Άγκυρας δεν ανέμεναν τόσο θόρυβο από την απρεπή υποδοχή που επεφύλαξαν στην πρόεδρο της Ευρωπαϊκής Επιτροπής. Φαίνεται, όμως, πως η απερίγραπτη απρέπεια προς την Ούρσουλα φον ντερ Λάιεν, κατά την πρόσφατη επίσκεψή της με τον πρόεδρο του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου Σαρλ Μισέλ στην τουρκική πρωτεύουσα ήταν το “κερασάκι στην τούρτα” των άκρως εξευτελιστικών συμπεριφορών της τουρκικής ηγεσίας προς θεσμικούς παράγοντες της Ευρώπης, που ενεργοποίησε τα ανταλλακτικά της ευρωπαϊκής κοινής γνώμης. Είχαν προηγηθεί, βέβαια, οι αλλεπάλληλοι προσβλητικοί χαρακτηρισμοί σε ηγέτες κρατών μελών της Ευρωπαϊκής Ένωσης, με πιο προσφιλή στόχο τον Γάλλο πρόεδρο Εμανουέλ Μακρόν.
Ωστόσο, το αποκαλούμενο “σκάνδαλο sofagate”, η εμφάνιση της Ούρσουλας φον ντερ Λάιεν ως φτωχής συγγενούς, στην άκρη ενός καναπέ να παρακολουθεί εκ του μακρόθεν τη συνομιλία δυο ανδρών, συνιστά προσβολή για την Ευρώπη και τις αρχές της, με κυριότερη τη θέση που κατέχει η γυναίκα, αποκαλύπτοντας τις μεσαιωνικές αντιλήψεις που διέπουν την ιδεολογία του νεο-οθωμανισμού. Βεβαίως, είχε προηγηθεί η αποχώρηση της Τουρκίας από τη Σύμβαση του Συμβουλίου της Ευρώπης για την Πρόληψη και Καταπολέμηση της βίας κατά των γυναικών και της ενδοοικογενειακής βίας, που κατά τραγική ειρωνεία είναι γνωστή ως “Σύμβαση της Κωνσταντινούπολης”, καθώς υπογράφτηκε το 2011 εκεί, επί εδάφους της χώρας που τώρα αποχωρεί από αυτήν!
Δεν είναι τυχαίο ότι ακόμη και ο μετρημένος στα λόγια πρωθυπουργός της Ιταλίας, ο τεχνοκράτης Μάριο Ντράγκι, δεν δίστασε να χαρακτηρίσει δημόσια τον πρόεδρο της Τουρκίας δικτάτορα. Και είναι ίσως από τα παιχνίδια της μοίρας η σύμπτωση ότι αυτός ο χαρακτηρισμός έρχεται τη στιγμή που ο Ερντογάν διώκει, ως επίδοξους υποκινητές… πραξικοπήματος, απόστρατους ναυάρχους για μια κοινή ανακοίνωση, στην οποία εκφράζουν την ανησυχία τους για την πορεία της Τουρκίας, μετά τη δημόσια εκφρασθείσα πρόθεση αλλαγής της συνθήκης του Μοντρέ για το καθεστώς στα στενά των Δαρδανελίων. Η “έκρηξη” Ντράγκι δεν ξέρω αν έσωσε την τιμή της Ευρώπης, αλλά σίγουρα υπενθύμισε ότι η ΕΕ δεν είναι απλά μια οικονομική ένωση. Μπορεί να ξεκίνησε έτσι, αλλά εξελίχθηκε σε έναν κατεξοχήν χώρο ελευθερίας, πολυφωνίας, ανοχής στη διαφορετικότητα.
Η αποχώρηση της Άγκυρας από τη Σύμβαση της Κωνσταντινούπολης προβάλει ως λογικό βήμα μιας ηγεσίας που απομακρύνει την Τουρκία από τις ευρωπαϊκές αξίες και νοσταλγεί όλο και περισσότερο το οθωμανικό αξιακό σύστημα και τη θέση -κραυγαλέα υποδεέστερη- που η γυναίκα είχε σε αυτό. Η αλήθεια είναι ότι παρά την επιβολή άνωθεν του εκδυτικισμού που επιχείρησε ο Ατατούρκ, με την κατάργηση του χαλιφάτου και τις αστικές μεταρρυθμίσεις, η θέση της γυναίκας στην Τουρκία και ιδιαίτερα στην ενδοχώρα με τα “εγκλήματα τιμής” δεν άλλαξε ιδιαίτερα. Ωστόσο, η αλλαγή μετά την άνοδο του Ερντογάν και τη σταδιακή μετατόπισή του σε ακραία ισλαμιστική και εθνικιστική ρητορεία είναι εμφανής και στην άλλοτε Μεγάλη Οδό του Πέρα, τον πεζόδρομο της Ιστικλάλ στο Μπέγιογλου, όπου πριν 20 χρόνια δεν έβλεπες γυναίκες με μαντίλα και σήμερα τείνουν να είναι πλειοψηφία οι μαντιλοφορούσες.
Η Τουρκία του Ερντογάν απομακρύνεται καθημερινά από αυτά που στη Δύση θεωρούμε αυτονόητα και κεκτημένα -τη δημοκρατία, την ελευθερία του λόγου, τον σεβασμό στα ανθρώπινα δικαιωμάτων. Όλο και περισσότερο ρέπει στον αυταρχισμό, τις διώξεις πολιτικών αντιπάλων, με πιο χαρακτηριστική την επιχείρηση να τεθεί εκτός νόμου το τρίτο σε δύναμη φιλοκουρδικό κόμμα, τη φίμωση διαφορετικών φωνών στα ΜΜΕ. Εν τέλει, η Τουρκία οπισθοδρομεί σε μια κλειστή, συντηρητική, θεοκρατική κοινωνία, όπως μαρτυρά και η υπαναχώρηση από την κεμαλική κληρονομιά που συνιστά η μετατροπή της Αγιάς-Σοφιάς σε τζαμί. Ταυτόχρονα, επιχειρεί να εμφανιστεί ως προστάτης των μουσουλμάνων όπου γης, ιδιαίτερα στην νοτιοανατολική Μεσόγειο και τα Βαλκάνια, αλλά και στα εκατομμύρια των μουσουλμάνων που αδυνατούν να ενσωματωθούν στις ευρωπαϊκές κοινωνίες.
Από μια πλευρά είναι ευτύχημα ότι όλοι πλέον βλέπουν τι κρύβεται πίσω από το όραμα που η Τουρκία κτίζει αργά αλλά σταθερά, εδώ και χρόνια, εκμεταλλευόμενη σε μεγάλο βαθμό, τις ιδιαίτερες σχέσεις με κάποιες χώρες της ΕΕ και, κυρίως, την αντίθεση της Δύσης με τη Ρωσία. Σήμερα, βέβαια, τα περιθώρια κινήσεών της έχουν στενέψει, μετά την αλλαγή σκυτάλης στον Λευκό Οίκο. Ωστόσο, το ψαλίδισμα του νεο-οθωμανικού μεγαλοϊδεατισμού πρέπει να γίνει από όλες τις πλευρές, για να πάψει να αποτελεί κίνδυνο για την ειρήνη και τη διεθνή σταθερότητα. Και ίσως αυτό να λειτουργήσει λυτρωτικά και για την ίδια την Τουρκία…
