Στις 24 Απριλίου 2021, η ΕΕΝΑΛ (Ελληνική Εταιρεία Νόσου Alzheimer και συναφών διαταραχών Νομού Λάρισας) εγκαινίασε μία σειρά διαδικτυακών εκδηλώσεων με αφορμή τα 200 χρόνια από την Επανάσταση και τον Νεοελληνικό Διαφωτισμό, με σκοπό να αναδείξει την άρρηκτη σχέση της Επιστήμης με τα πολιτικά δρώμενα.
Η φοιτήτρια της Ιατρικής και εθελόντρια της ΕΕΝΑΛ κα Ανδρονίκη Παπαδοπούλου μετέφερε το προεπαναστατικό κλίμα του Ευρωπαϊκού φιλελευθερισμού, όπως αυτό αποτυπώνεται στο έργο του Albrecht von Haller (1708-1777). O πολυγραφότατος Haller, «ο τελευταίος παγκόσμιος μελετητής» και μεταξύ άλλων ιατρός, έζησε σε αρκετές πόλεις της Αγίας Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας και άφησε το στίγμα του σε ακόμη περισσότερες. Το ποίημά του «Άλπεις» (1732) ήταν ιδιαίτερα αγαπητό και έγινε ευρέως γνωστό για την φράση «Wer frei darf denken, denket wohl» («Όποιος μπορεί ελεύθερα να συλλογάται, συλλογάται καλά»). Η ρήση παραφρασμένη έφθασε σε κάθε σπίτι μέσω του παραδοσιακού αλμανάκ/καζαμία, έγινε σύνθημα των φοιτητών του Κιέλου, και αποτυπώθηκε στην ψυχή των απανταχού Ελλήνων, χάριν στο «Φυσικής Απάνθισμα» του Ρήγα.
Πώς όμως συνδέονται τα ευρωπαϊκά δρώμενα με το έργο του Ρήγα και πώς έφθασαν οι Έλληνες να συλλογούνται ελεύθερα χάριν στον Ρήγα; Ο Δρ Ιστορίας της Ιατρικής Δημήτριος Καραμπερόπουλος και μελετητής του Ρήγα επιχείρησε την αποκωδικοποίηση της έννοιας της ελευθερίας μέσα από το δημοσιευμένο έργο και τις ιστορικές καταγραφές. Νεώτερος του Haller, ο Ρήγας Βελεστινλής Θετταλός (1757-1798), όπως επέλεγε να υπογράφει, μετά από ένα μακρύ ταξίδι στην Οθωμανική Αυτοκρατορία και την ημιαυτόνομη Βλαχία, καταφεύγει με το πέρας του Ρωσοτουρκικού πολέμου στην Βιέννη. Βρίσκεται εν μέσω των πολιτικών ζυμώσεων στην Κεντρική Ευρώπη και στοχάζεται τις ανάλογες διεργασίας στην Δυτική. Η εμπειρία του τον οδηγεί στο συμπέρασμα ότι και οι λαοί των Βαλκανίων έχουν ανάγκη και δικαίωμα στην Ελευθερία. Για να πετύχουν όμως τον σκοπό τους χρειάζονται εμψύχωση, καθοδήγηση και όραμα. Ο Ρήγας, δεινός μελετητής της κλασσικής Γραμματείας συγγράφει διάφορα έργα, μεταξύ άλλων τον Θούριο, έναν ύμνο «ορμητικό, πατριωτικό … μία προσταγή μεγάλη». Ο Θούριος διαδίδεται στον απλό κόσμο, σιγοψιθυρίζεται και τραγουδιέται, ώστε να δηλώνει ο Κολοκοτρώνης αργότερα «εφύλαξα πίστιν εις την παραγγελίαν του Ρήγα και ο Θεός με αξίωσε και εκρέμασα φούντα εις το Γένος μου, ως στρατιώτης του». Ο Ρήγας πρόσταζε «στὴν γνώμην τῶν τυράννων, νὰ μὴν ἐλθῶ ποτέ. Μήτε νὰ τοὺς δουλεύσω, μήτε νὰ πλανηθῶ, εἰς τὰ ταξίματά τους, γιὰ νὰ παραδοθῶ» και καλούσε όλους τους λαούς των Βαλκανίων «Βουλγάροι κι᾿ Ἀρβανῆτες, Ἀρμένοι καὶ ῾Ρωμιοί, Ἀράπηδες καὶ ἄσπροι, μὲ μιὰ κοινὴν ὁρμή, Γιὰ τὴν ἐλευθερίαν, νὰ ζώσωμεν σπαθί …», αναγνωρίζοντας το δικαίωμα «Στὴν πίστιν του καθ᾿ ἕνας, ἐλεύθερος νὰ ζῇ».
Σε έναν χώρο όπου η παιδεία είναι πολυτέλεια, ο Ρήγας έχει ήδη συμβάλλει με την αποδελτιοποίηση γνώσεων στο Φυσικής Απάνθισμα (1790), χρησιμοποιώντας ως κύρια πηγή την Encyclopédie των Diderot & d’Alembert. Το 1797 εκδίδει μία σειρά χαρτών, την Νέα Χάρτα της Βλαχίας-Τρανσυλβανίας, την Γενική Χάρτα της Μολδοβίας και την Χάρτα της Ελλάδας, έναν χάρτη 4,2 m2, αποτελούμενο από 12 ανεξάρτητα φύλλα. Οι εκδόσεις αυτές ήταν προσεκτικά επιμελημένες ώστε να έχουν την έγκριση του Αυστριακού λογοκριτή. Περιείχαν ωστόσο διπλά τοπωνύμια και εικονογραφημένες αναφορές σε τοπικά αρχαία νομίσματα και αξιοθέατα, με σαφή ιστορικά στοιχεία. Ο Ρήγας μεταφράζει επίσης και εκδίδει συγχρόνους του: τον ‘Νέο Ανάχαρσι’ του Barthélemy, καθώς και τον ‘Ηθικό Τρίποδα’, στον οποίον συμπεριλαμβάνονται το θεατρικό έργο ‘Ολύμπια’ του Metastasio, το διήγημα ‘H Βοσκοπούλα των Άλπεων’ του Marmontel, και το ειδύλλιο ‘Ο Πρώτος Ναύτης’ του Gessner, «προς αναμόρφωσιν του ελληνικού έθνους». Τα περισσότερα από τα έργα αυτά περιέχουν πολλαπλές αναφορές στους περίφημους χάρτες καταδεικνύοντας την παρουσία του Ελληνικού πνεύματος ανά τους αιώνες. Ο Ρήγας υπογραμμίζει την ομόνοια και συνοχή και αποφεύγει να υποδείξει οποιοδήποτε σύγχρονο πρόσωπο ως οδηγό της προσπάθειας προς την ελευθερία. Είναι άλλωστε γνωστό ότι οι Βαλκάνιοι δεν διαθέτουν όπλα και το «κρυφό» σύμβολο της επανάστασης είναι ένα απλό ρόπαλο, όπως αυτό του Ηρακλέους. Η ιστορική φυσιογνωμία του Αλεξάνδρου υπενθυμίζει την δυνατότητα πραγμάτωσης της ελευθερίας. Το 1797, ο Ρήγας παρακάμπτει την Αυστριακή λογοκρισία και τυπώνει την ‘Επαναστατική προκήρυξη υπέρ των νόμων και της πατρίδος’, ‘Τα Δίκαια του ανθρώπου σε 35 άρθρα’, το ‘Σύνταγμα της Ελληνικής Δημοκρατίας, σε 124 άρθρα’ και τον ‘Θούριο’ και ετοιμάζεται με τα ανάτυπα για την επιστροφή του στα πάτρια εδάφη. Κατ’αναλογία με τον Haller, ο οποίος επέστρεψε στην γενέτειρα Βρέμη στο απόγειο της επιστημονικής του πορείας. Ο Ρήγας δεν προλαβαίνει όμως να ολοκληρώσει το όραμά του. Μαζί με τα λίγα μέλη του επαναστατικού πυρήνα με καταγωγή από όλον τον Ελλαδικό χώρο, Ευστράτιο Αργέντη, Δημήτριο Νικολίδη, Αντώνιο Κορωνιό, Ιωάννη Καρατζά, Θεοχάρη Τουρούντζια και Ιωάννη και Παναγιώτη Εμμανουήλ συλλαμβάνονται και θανατώνονται στο Βελιγράδι. Η ιδέα περνά πλέον στα χέρια άλλων λογίων, όπως ο Χριστόφορος Περραιβός, ο Άνθιμος Γαζής και ο Αδαμάντιος Κοραής και στην ψυχή του απλού κόσμου, μικρών και μεγάλων αγωνιστών της Επανάστασης.
Αν και σε προσχέδιο, η κληρονομιά του Ρήγα στον «λαό, απόγονο των Ελλήνων, οπού κατοικεί την Ρούμελην, την Μικράν Ασίαν, τας Μεσογείους νήσους, την Βλαχομπογδανίαν» είναι πάντα επίκαιρη. Περιγράφει ισοτιμία, ισοπολιτεία και αυτεξουσιότητα, «ήτοι όλο το έθνος αδικείται, όταν αδικείται ένας μόνος πολίτης». Ο Ρήγας δεν παρέλειψε να συμπεριλάβει ως «Δίκαιο του ανθρώπου» ότι «Όλοι χωρίς εξαίρεση έχουν χρέος να γνωρίζουν γράμματα˙ η πατρίδα πρέπει να ιδρύσει σχολεία σε όλα τα χωριά για τα αρσενικά και τα θηλυκά παιδιά. Από τα γράμματα γεννιέται η προκοπή, με την οποίαν λάμπουν τα ελεύθερα έθνη». Αυτός ο σπόρος πολιτικής και πνευματικής ελευθερίας άνθισε το 1821, ώστε να απολαμβάνουμε όλοι την δυνατότητα να συλλογιζόμαστε ελεύθερα.
Η πρόεδρος της ΕΕΝΑΛ κα Ελένη Νιφλή θα ήθελε να ευχαριστήσει δημόσια τόσο τους ομιλητές, όσο και τους ακροατές για την συμμετοχή τους στην εκδήλωση. Ευχαριστεί θερμά τον Δρ Δημήτριο Καραμπερόπουλο για τον αναστοχασμό του πρώϊμου Νεοελληνικού Διαφωτισμού και αναμένει την συμμετοχή σας στις προσεχείς εκδηλώσεις.-
