Της Λίας Πατσαβούδη

Είναι πλέον κοινός τόπος ότι η θανατηφόρος πανδημία του Covid-19 συνδέεται στενά με τα θέματα της κλιματικής και περιβαλλοντικής κρίσης, όπως η αποψίλωση των δασών, η μείωση της βιοποικιλότητας και οι απώλειες οικοσυστημάτων, καθώς και η άνοδος της θερμοκρασίας του πλανήτη κυρίως λόγω των εκπομπών του διοξειδίου του άνθρακα και του φαινομένου του θερμοκηπίου. Η πανδημία δεν υπήρξε μόνο η αιτία εκατομμυρίων θανάτων σε όλον τον πλανήτη, αλλά είχε επίσης και τρομερές επιπτώσεις σε όλες τις πτυχές της ζωής μας, όπως την απώλεια θέσεων εργασίας, το κλείσιμο των σχολείων, τη σημαντική αύξηση των προβλημάτων ψυχικής υγείας, όπως η αγχώδης διαταραχή ή/και η καταθλιπτική διαταραχή, την κοινωνική απομάκρυνση και την αυτοαπομόνωση.

Η επιστροφή στις “συνήθεις διαδικασίες” μόνο σε νέα πανδημία θα οδηγήσουν. © Tommaso Galli / Greenpeace
Μία νέα πανδημία ενδεχομένως μας περιμένει στη γωνία

Είναι πλέον κατανοητό, όπως έχουν ήδη υπογραμμίσει οι επιστήμονες, ότι ένα άλλο νέο ξέσπασμα πανδημίας πιθανότατα θα εμφανιστεί αν επιστρέψουμε στις “συνήθεις διαδικασίες” (business as usual). Για παράδειγμα, ένας ανησυχητικός υποψήφιος είναι ο ιός Nipah, μία από τις 10 κορυφαίες ασθένειες στον κατάλογο του Παγκόσμιου Οργανισμού Υγείας που πιστεύει ότι θα μπορούσαν να προκαλέσουν πανδημία. Δεν υπάρχει εμβολιασμός, είναι εξαιρετικά θανατηφόρος και έχουν σημειωθεί στο πρόσφατο παρελθόν κάποια κρούσματα στην Ασία. Οι νυχτερίδες φρούτων είναι οι φυσικοί ξενιστές αυτού του ιού. Οι άνθρωποι καταστρέφουν τα ενδιαιτήματά τους, τα δάση, για λόγους ανάπτυξης, όπως τη δημιουργία φυτειών για την παραγωγή φοινικέλαιου. Κατά συνέπεια, οι νυχτερίδες αναγκάζονται να μετεγκατασταθούν σε αναζήτηση τροφής και να έρθουν έτσι πιο κοντά στις ανθρώπινες κοινότητες. Αυτό, όπως όλοι γνωρίζουμε πλέον, θα μπορούσε να προκαλέσει ένα νέο ξέσπασμα πανδημίας, ακόμη πιο θανατηφόρο από αυτό που τώρα βιώνουμε.

Οι κυβερνήσεις και οι κοινωνίες κατανόησαν τον επείγοντα χαρακτήρα της πανδημίας Covid-19 και αντέδρασαν ανάλογα, αποδεικνύοντας ότι όταν υπάρχει βούληση για δράση, μπορούν να γίνουν βήματα και να ληφθούν μέτρα που κάτω από άλλες συνθήκες θα θεωρούνταν εξαιρετικά δύσκολα ή και αδιανόητα. Τέτοια παραδείγματα είναι η αναθεώρηση των κρατικών προϋπολογισμών, η κινητοποίηση και η αναδιανομή οικονομικών πόρων, και η ταχεία επέκταση των συστημάτων κοινωνικής ασφάλισης. Δυστυχώς, επειδή η κλιματική κρίση δεν έχει τόσο δραστικές και άμεσες επιπτώσεις στη ζωή μας, οι πολιτικές, οι δράσεις και οι συμπεριφορές για την πρόληψη των “σημείων καμπής” στο οικοσύστημα της Γης είναι πολύ αργές και σε μεγάλο βαθμό ανεπαρκείς.

Οι περιορισμένοι πόροι του πλανήτη δεν αντέχουν “αέναη ανάπτυξη”

Ωστόσο, λόγω των καταστροφικών σε όλα τα επίπεδα επιπτώσεων της πανδημίας, υπάρχει μία αυξανόμενη συνειδητοποίηση των κοινωνιών ότι το σημερινό οικονομικό μοντέλο της αέναης ανάπτυξης και αύξησης των ΑΕΠ είναι απλά μη βιώσιμο σε έναν πλανήτη με περιορισμένους φυσικούς πόρους. Οι επιστήμονες υποστηρίζουν ότι το σημερινό οικονομικό σύστημα είναι καταστροφικό για το περιβάλλον, επειδή ενθαρρύνει την ατέρμονη αύξηση της κατανάλωσης ενέργειας, υλικών και γης σε έναν πλανήτη πεπερασμένο και με συνεχώς αυξανόμενο πληθυσμό. Επιπλέον, αυτό το οικονομικό σύστημα δεν κάνει επαρκή διάκριση μεταξύ της περιβαλλοντικά ωφέλιμης κατανάλωσης/παραγωγής από τη μία πλευρά και της περιβαλλοντικά επιζήμιας κατανάλωσης/παραγωγής από την άλλη. (1)

Το σημερινό οικονομικό σύστημα είναι καταστροφικό για το περιβάλλον, επειδή ενθαρρύνει την ατέρμονη αύξηση της κατανάλωσης ενέργειας, υλικών και γης σε έναν πλανήτη πεπερασμένο και με συνεχώς αυξανόμενο πληθυσμό. © ForkadasC
Η ανάγκη για ένα βιώσιμο και δικαιότερο οικονομικό μοντέλο είναι μονόδρομος

Η κρίση που προκλήθηκε από τον κορωνοϊό αποκάλυψε τις πολλές αδυναμίες του σημερινού οικονομικού μας συστήματος, πλήττοντας περισσότερο τα εκατομμύρια των πιο ευάλωτων και κάνοντας τους λίγους, πολύ πλούσιους, πλουσιότερους. Κατά συνέπεια, δεν αποτελεί έκπληξη το γεγονός ότι πολλές επιστημονικές, πολιτικές και ηθικές αρχές στέλνουν πλέον το μήνυμα ότι η φροντίδα για την υγεία και την ευημερία των ανθρώπων πρέπει να προηγείται του κέρδους.

Η πανδημική κρίση έδωσε την ευκαιρία να προβληματιστούμε και να σκεφτούμε ένα διαφορετικό οικονομικό μοντέλο που περιλαμβάνει την αποανάπτυξη, δηλαδή μία προγραμματισμένη και βιώσιμη μείωση της οικονομικής δραστηριότητας. Το μοντέλο αυτό προτείνει μία διαφορετική προσέγγιση που στοχεύει στη μείωση της ανάπτυξης με προγραμματισμένο τρόπο, χωρίς να προκαλεί τον πόνο που παραδοσιακά συνεπάγεται η ύφεση και απορρέει από τον τομέα της οικολογικής οικονομίας, η βασική ιδέα της οποίας είναι, όπως λέει ο οικονομολόγος Federico Demaria, ότι η οικονομία είναι ενσωματωμένη στο περιβάλλον (2).

Οι Althouse κ.ά. δείχνουν ότι η επίτευξη της παγκόσμιας βιωσιμότητας και η βελτίωση της παγκόσμιας δικαιοσύνης θα απαιτήσουν ένα εντυπωσιακό επίπεδο συντονισμού μεταξύ κέντρου και περιφέρειας, καθώς και μία σημαντική μείωση του ρυθμού ανάπτυξης (“αποανάπτυξη”) στο κέντρο (3). Σύμφωνα με τον Mark Diesendorf, καθηγητή περιβαλλοντικών σπουδών στο Πανεπιστήμιο της Νέας Νότιας Ουαλίας, οι πολιτικές για την αντιμετώπιση της τρέχουσας κρίσης περιλαμβάνουν την προοδευτική αύξηση της φορολογίας για την αποθάρρυνση των πολύ υψηλών εισοδημάτων, την περιβαλλοντική φορολογική μεταρρύθμιση συμπεριλαμβανομένων των φόρων άνθρακα, φόρους κληρονομιάς, μικρότερη εργάσιμη εβδομάδα και ένα δίκαιο ελάχιστο εισόδημα. Στην πράξη, συνεχίζει, θα χρειαστεί ένα μαζικό κίνημα ώστε να αναγκαστούν οι κυβερνήσεις να δράσουν ενάντια στα συμφέροντα των ισχυρών και στην ιδεολογία της ατέρμονης οικονομικής ανάπτυξης που έχει ενσωματωθεί στην κουλτούρα μας (1). Επιπλέον, οι D’ Alessandro κ.ά. υποστηρίζουν ότι νέες, ριζοσπαστικές κοινωνικές πολιτικές είναι δυνατόν να συνδυάσουν την κοινωνική ευημερία με χαμηλές εκπομπές διοξειδίου του άνθρακα και είναι οικονομικά και πολιτικά εφικτές (4).

Σημαντική μείωση του ρυθμού ανάπτυξης, “αποανάπτυξη”, και συντονισμός μεταξύ κέντρου και περιφέρειας θα βοηθήσουν στην επίτευξη της παγκόσμιας βιωσιμότητας και τη βελτίωση της παγκόσμιας δικαιοσύνης. © Constantinos Stathias / Greenpeace
Συμπερασματικά, γίνεται όλο και πιο εμφανές ότι η αποανάπτυξη είναι ο μόνος τρόπος για να μειωθεί αποτελεσματικά το οικολογικό αποτύπωμα του ανθρώπου στα οικοσυστήματα του πλανήτη και συγχρόνως να οδηγήσει σε ένα μέλλον όπου όλοι άνθρωποι θα μπορούν να ζουν καλύτερα.

*Η Λία Πατσαβούδη είναι Καθηγήτρια Βιολογίας στο Πανεπιστήμιο Δυτικής Αττικής και εθελόντρια & συνεργάτιδα της greenpeace .

Πηγή :greenpeace,org