Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή ενέκρινε την Τρίτη 19 Οκτωβρίου τη δέσμη μέτρων της του 2021 για τη διεύρυνση, η οποία παρέχει λεπτομερή αξιολόγηση της τρέχουσας κατάστασης και της προόδου που έχουν σημειώσει τα Δυτικά Βαλκάνια και η Τουρκία όσον αφορά την αντίστοιχη πορεία τους προς την Ευρωπαϊκή Ένωση, με ιδιαίτερη έμφαση στην εφαρμογή θεμελιωδών μεταρρυθμίσεων, καθώς και σαφή καθοδήγηση όσον αφορά τις μελλοντικές μεταρρυθμιστικές προτεραιότητες.
Ο Ύπατος Εκπρόσωπος της Ένωσης για θέματα Εξωτερικής Πολιτικής και Πολιτικής Ασφαλείας / Αντιπρόεδρος της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, κ. Τζουζέπ Μπορέλ, δήλωσε σχετικά: «Με τη σημερινή [σ.σ. προχθεσινή] έκθεση, παραθέτουμε μια λεπτομερή αξιολόγηση της προόδου που έχει σημειωθεί στα Δυτικά Βαλκάνια και την Τουρκία, αλλά και τους τομείς στους οποίους πρέπει ακόμα να γίνει δουλειά. Είμαστε υποχρεωμένοι να διατηρήσουμε την αξιοπιστία της διαδικασίας διεύρυνσης. Πρόκειται για αμφίδρομη διαδικασία: Η νέα μεθοδολογία βασίζεται σε μια αξιοκρατική προσέγγιση. Δίνει μεγαλύτερη έμφαση στις θεμελιώδεις μεταρρυθμίσεις, όπως το κράτος δικαίου, οι θεμελιώδεις ελευθερίες, η οικονομία και η λειτουργία των δημοκρατικών θεσμών. Οι εταίροι μας πρέπει να ασχοληθούν με αυτά τα ζητήματα, προς το συμφέρον των πολιτών τους, αλλά και για να σημειώσουν πρόοδο στην πορεία τους προς την ΕΕ. Και πρέπει να παραμερίσουν τις διαφορές τους. Από την πλευρά της ΕΕ, οφείλουμε να υλοποιήσουμε τις δεσμεύσεις μας. Η ΕΕ δεν είναι πλήρης χωρίς τα Δυτικά Βαλκάνια. Ήρθε η ώρα να ενώσουμε τις δυνάμεις μας για να χτίσουμε μια ισχυρότερη Ευρώπη.»
Παρουσιάζοντας τη φετινή δέσμη μέτρων, η οποία αποτελείται από την ανακοίνωση σχετικά με την πολιτική διεύρυνσης της ΕΕ και τις ετήσιες εκθέσεις, ο Επίτροπος Γειτονίας και Διεύρυνσης, κ. Όλιβερ Βάρχεϊ, δήλωσε: «Η πολιτική διεύρυνσης συνιστά γεωστρατηγική επένδυση για την ειρήνη, τη σταθερότητα, την ασφάλεια και την οικονομική ανάπτυξη στην ευρωπαϊκή μας ήπειρο. Πρόκειται για αξιοκρατική διαδικασία, στο πλαίσιο της οποίας παρέχουμε μια τεκμηριωμένη και δίκαιη αξιολόγηση, καθώς και έναν σαφή χάρτη πορείας για την επιτάχυνση και την εμβάθυνση των μεταρρυθμίσεων στους εταίρους μας. Αυτό συνάδει με την αναθεωρημένη μεθοδολογία μας για τη διεύρυνση, ενισχύοντας την αξιοπιστία της διαδικασίας. Επίσης, υποστηρίζουμε τα Δυτικά Βαλκάνια και την Τουρκία με σημαντική χρηματοδοτική στήριξη μέσω του νέου Μηχανισμού Προενταξιακής Βοήθειας (ΜΠΒ ΙΙΙ). Ο ΜΠΒ ΙΙΙ είναι επίσης η κύρια πηγή χρηματοδότησης του οικονομικού και επενδυτικού σχεδίου για τα Δυτικά Βαλκάνια, ύψους σχεδόν 30 δισ. ευρώ, το οποίο αποσκοπεί στην τόνωση της οικονομικής ανάπτυξης της περιοχής και της σύγκλισής της με την ΕΕ, καθώς και στην μακροπρόθεσμη ανάκαμψη μετά την πανδημία.»
Δυτικά Βαλκάνια
Η πρόσφατη επίσκεψη της Προέδρου της Επιτροπής Ούρσουλα φον ντερ Λάιεν στην περιοχή και η σύνοδος κορυφής ΕΕ-Δυτικών Βαλκανίων που πραγματοποιήθηκε στις 6 Οκτωβρίου 2021 στο Brdo pri Kranju στη Σλοβενία έστειλαν ένα σημαντικό μήνυμα ότι το μέλλον των Δυτικών Βαλκανίων βρίσκεται εντός της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Η σαφής, στρατηγική δέσμευση της ΕΕ στην περιοχή αποτυπώθηκε σε ορισμένες βασικές δράσεις που αποφέρουν απτά οφέλη στους πολίτες των Δυτικών Βαλκανίων: από τη συνεχή στήριξη στην αντιμετώπιση της νόσου COVID-19 έως τη σημαντική χρηματοδοτική δέσμευση στο πλαίσιο του οικονομικού και επενδυτικού σχεδίου για την ενίσχυση της μακροπρόθεσμης οικονομικής ανάπτυξης της περιοχής και τη μετάβαση σε πιο πράσινες, πιο ψηφιακές και καινοτόμες οικονομίες.
Το Μαυροβούνιο και η Σερβία αποδέχθηκαν την εφαρμογή της αναθεωρημένης μεθοδολογίας. Οι πρώτες πολιτικές διακυβερνητικές διασκέψεις με το Μαυροβούνιο και τη Σερβία πραγματοποιήθηκαν τον Ιούνιο του 2021 και παρείχαν πολιτική καθοδήγηση στη διαδικασία προσχώρησής τους.
Όσον αφορά το Μαυροβούνιο, σύμφωνα με την αξιολόγηση της Επιτροπής, επί του παρόντος διασφαλίζεται συνολική ισορροπία μεταξύ της προόδου στο πλαίσιο των κεφαλαίων για το κράτος δικαίου και της προόδου των διαπραγματεύσεων προσχώρησης σε όλα τα κεφάλαια. Προτεραιότητα για την περαιτέρω συνολική πρόοδο στις ενταξιακές διαπραγματεύσεις παραμένει η εκπλήρωση των ενδιάμεσων κριτηρίων αξιολόγησης για το κράτος δικαίου όπως ορίζονται στα κεφάλαια 23 και 24. Για να επιτευχθεί αυτό το ορόσημο, οι αρχές πρέπει να αποδείξουν στην πράξη την προσήλωσή τους στο πρόγραμμα μεταρρυθμίσεων της ΕΕ για το Μαυροβούνιο. Το Μαυροβούνιο πρέπει να εντείνει περαιτέρω τις προσπάθειές του για τη διευθέτηση των εκκρεμών ζητημάτων —όπως στους κρίσιμους τομείς της ελευθερίας της έκφρασης, της ελευθερίας των μέσων ενημέρωσης και της καταπολέμησης της διαφθοράς και του οργανωμένου εγκλήματος— χωρίς να ανατρέψει προγενέστερες επιτυχίες στον τομέα της δικαστικής μεταρρύθμισης.
Όσον αφορά τη Σερβία, σύμφωνα με την αξιολόγηση της Επιτροπής, επί του παρόντος διασφαλίζεται συνολική ισορροπία μεταξύ, αφενός, της προόδου στο πλαίσιο των κεφαλαίων για το κράτος δικαίου και της εξομάλυνσης των σχέσεων με το Κόσοβο και, αφετέρου, της προόδου των διαπραγματεύσεων προσχώρησης σε όλα τα κεφάλαια. Η Σερβία πρέπει να συνεχίσει, αλλά και να επιταχύνει και να εμβαθύνει τις μεταρρυθμίσεις όσον αφορά την ανεξαρτησία της δικαιοσύνης, την καταπολέμηση της διαφθοράς, την ελευθερία των μέσων ενημέρωσης, τον εγχώριο χειρισμό των εγκλημάτων πολέμου και την καταπολέμηση του οργανωμένου εγκλήματος. Ειδικότερα, οι σερβικές αρχές θα πρέπει να ολοκληρώσουν τη διαδικασία συνταγματικής μεταρρύθμισης στον τομέα της δικαιοσύνης έως το τέλος του τρέχοντος έτους. Η πρόοδος της Σερβίας όσον αφορά το κράτος δικαίου και την εξομάλυνση των σχέσεων με το Κόσοβο είναι ουσιαστικής σημασίας και θα καθορίσει συνολικά τον ρυθμό των ενταξιακών διαπραγματεύσεων. Η Σερβία πρέπει επίσης να βελτιώσει την εναρμόνισή της με την εξωτερική πολιτική και την πολιτική ασφαλείας της ΕΕ. Μια πρόσφατη βελτίωση στο ζήτημα αυτό συνιστά θετικό βήμα προς αυτή την κατεύθυνση. Η Επιτροπή εκφράζει την ικανοποίησή της για το γεγονός ότι η Σερβία εκπλήρωσε τα κριτήρια αξιολόγησης για το άνοιγμα των ομάδων 3 και 4. Η Επιτροπή στηρίζει τη φιλοδοξία της Σερβίας να ανοίξει το συντομότερο δυνατόν νέες ομάδες όσον αφορά την προσχώρηση, με βάση τη συνεχή πρόοδο των μεταρρυθμίσεων.
Η Αλβανία και η Βόρεια Μακεδονία εξακολουθούν να πληρούν τις προϋποθέσεις για την έναρξη ενταξιακών διαπραγματεύσεων και αμφότερες έχουν σημειώσει σταθερή πρόοδο στην πορεία των μεταρρυθμίσεων της ΕΕ. Οι καθυστερήσεις στην επίσημη έναρξη των ενταξιακών διαπραγματεύσεων με την Αλβανία και τη Βόρεια Μακεδονία έχουν αρνητικό αντίκτυπο στην αξιοπιστία της ΕΕ. Τα εκκρεμή διμερή ζητήματα μεταξύ Βουλγαρίας και Βόρειας Μακεδονίας πρέπει να επιλυθούν κατά προτεραιότητα. Είναι κρίσιμο τα κράτη μέλη της ΕΕ να ολοκληρώσουν τις συζητήσεις σχετικά με τα διαπραγματευτικά πλαίσια χωρίς περαιτέρω καθυστέρηση και οι πρώτες διακυβερνητικές διασκέψεις με τις δύο χώρες να πραγματοποιηθούν το συντομότερο δυνατόν και πριν από το τέλος του τρέχοντος έτους.
Στη Βοσνία-Ερζεγοβίνη, ο στρατηγικός στόχος της ένταξης στην ΕΕ δεν έχει μετατραπεί σε συγκεκριμένη δράση. Το πολιτικό περιβάλλον παρέμεινε πολωμένο, καθώς οι πολιτικοί ηγέτες συνέχισαν να συμμετέχουν σε διχαστικές ρητορικές και σε μη εποικοδομητικές πολιτικές διαμάχες, που έχουν παρεμποδίσει τη συνολική πρόοδο όσον αφορά τις 14 βασικές προτεραιότητες. Ο παροπλισμός των κρατικών θεσμών και οι εκκλήσεις για ανατροπή των μεταρρυθμίσεων προκαλούν βαθιά ανησυχία και μπορούν να ξεπεραστούν μόνο με πολιτικό διάλογο. Η αισθητή μείωση του ρυθμού εναρμόνισης της Βοσνίας-Ερζεγοβίνης με την εξωτερική πολιτική και την πολιτική ασφαλείας της ΕΕ συνιστά αρνητικό μήνυμα. Ωστόσο, έχουν ληφθεί ορισμένα σημαντικά μέτρα, μεταξύ των οποίων η διεξαγωγή δημοτικών εκλογών στο Μόσταρ μετά από 12 χρόνια. Η Βοσνία-Ερζεγοβίνη πρέπει να ανταποκριθεί στις 14 βασικές προτεραιότητες, συμπεριλαμβανομένων των εκλογικών και συνταγματικών μεταρρυθμίσεων και, προτού η Επιτροπή συστήσει τη χορήγηση καθεστώτος υποψήφιας χώρας στη Βοσνία-Ερζεγοβίνη, η χώρα θα πρέπει να έχει υλοποιήσει μια κρίσιμη μάζα μεταρρυθμίσεων.
Στο Κόσοβο, οι πρόωρες κοινοβουλευτικές εκλογές τον Φεβρουάριο του 2021 είχαν ως αποτέλεσμα τον σχηματισμό νέας κυβέρνησης με σαφή κοινοβουλευτική πλειοψηφία. Η πλήρης και αποτελεσματική εφαρμογή του σχεδίου δράσης για τις μεταρρυθμίσεις θα έχει καθοριστική σημασία κατά την προσεχή περίοδο. Η Επιτροπή εμμένει στην εκτίμηση που διατύπωσε τον Ιούλιο του 2018 ότι το Κόσοβο έχει εκπληρώσει όλα τα κριτήρια αξιολόγησης για την ελευθέρωση του καθεστώτος θεωρήσεων, όμως η πρόταση εξακολουθεί να εκκρεμεί στο Συμβούλιο και θα πρέπει να εξεταστεί επειγόντως.
Η σύναψη μιας συνολικής, νομικά δεσμευτικής συμφωνίας εξομάλυνσης των σχέσεων με τη Σερβία είναι επείγουσα και κρίσιμη προκειμένου το Κόσοβο και η Σερβία να μπορέσουν να σημειώσουν πρόοδο στις αντίστοιχες ευρωπαϊκές τους πορείες. Το Βελιγράδι και η Πρίστινα πρέπει να συμμετάσχουν εποικοδομητικά στη διαδικασία διαλόγου, με τη συνδρομή του ΥΕ/ΑΠ κ. Μπορέλ και του ΕΕΕΕ κ. Λάιτσακ.
Και οι έξι εταίροι των Δυτικών Βαλκανίων έχουν δεσμευτεί να δημιουργήσουν μια κοινή περιφερειακή αγορά, με βάση τους κανόνες και τα πρότυπα της ΕΕ, και θα πρέπει να επικεντρώσουν το ενδιαφέρον τους στην υπέρβαση των δυσκολιών που προκύπτουν, ώστε να δοθούν στους πολίτες και τις επιχειρήσεις της περιοχής οι ευκαιρίες που απορρέουν από αυτή την πρωτοβουλία και να μεγιστοποιηθούν τα οφέλη των επενδύσεων στο πλαίσιο του οικονομικού και επενδυτικού σχεδίου.
Τουρκία
Η Τουρκία είναι βασικός εταίρος της Ευρωπαϊκής Ένωσης σε ουσιαστικούς τομείς κοινού ενδιαφέροντος, όπως η μετανάστευση, η καταπολέμηση της τρομοκρατίας, η οικονομία, το εμπόριο, η ενέργεια και οι μεταφορές.
Ο διάλογος και η συνεργασία με την Τουρκία διευρύνθηκαν το 2021. Το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο έχει επανειλημμένα δηλώσει ότι στρατηγικό συμφέρον της ΕΕ είναι η ύπαρξη ενός σταθερού και ασφαλούς περιβάλλοντος στην Ανατολική Μεσόγειο και η ανάπτυξη μιας συνεργατικής και αμοιβαίως επωφελούς σχέσης με την Τουρκία. Εξέφρασε την ικανοποίησή του για την αποκλιμάκωση στην Ανατολική Μεσόγειο, η οποία πρέπει να διατηρηθεί. Με βάση την κοινή ανακοίνωση του Μαρτίου του 2021 σχετικά με την πορεία των σχέσεων ΕΕ-Τουρκίας, η ΕΕ είναι έτοιμη να συζητήσει με την Τουρκία, με τρόπο σταδιακό, αναλογικό και αναστρέψιμο, ώστε να ενισχυθεί η μεταξύ τους συνεργασία σε ορισμένους τομείς κοινού ενδιαφέροντος, υπό τον όρο ότι η τρέχουσα αποκλιμάκωση θα διατηρηθεί και η Τουρκία θα τηρήσει εποικοδομητική στάση — και με την επιφύλαξη των καθορισμένων προϋποθέσεων. Σε περίπτωση νέων μονομερών ενεργειών ή προκλήσεων κατά παράβαση του διεθνούς δικαίου, η ΕΕ θα χρησιμοποιήσει όλα τα μέσα και τις επιλογές που έχει στη διάθεσή της προκειμένου να υπερασπιστεί τα συμφέροντά της και τα συμφέροντα των κρατών μελών της. Από την Τουρκία αναμένεται να υποστηρίξει ενεργά τις διαπραγματεύσεις για μια δίκαιη, συνολική και βιώσιμη διευθέτηση του κυπριακού ζητήματος στο πλαίσιο του ΟΗΕ.
Οι ηγέτες της ΕΕ επιβεβαίωσαν ότι ο διάλογος για το κράτος δικαίου και τα θεμελιώδη δικαιώματα παραμένει αναπόσπαστο μέρος της σχέσης ΕΕ-Τουρκίας. Οι σοβαρές ανησυχίες της ΕΕ σχετικά με τη συνεχιζόμενη επιδείνωση του κράτους δικαίου, των θεμελιωδών δικαιωμάτων και του δικαστικού συστήματος δεν έχουν αντιμετωπιστεί αξιόπιστα από την Τουρκία. Η Τουρκία πρέπει να αντιστρέψει κατά προτεραιότητα αυτή την αρνητική τάση, αντιμετωπίζοντας την αποδυνάμωση της αποτελεσματικότητας των ελέγχων και των ισορροπιών στο πολιτικό σύστημα. Η δήλωση ΕΕ-Τουρκίας του Μαρτίου του 2016 συνέχισε να παράγει αποτελέσματα και η Τουρκία εξακολούθησε να διαδραματίζει βασικό ρόλο στην αντιμετώπιση της μετανάστευσης κατά μήκος της διαδρομής της Ανατολικής Μεσογείου και στη φιλοξενία του μεγαλύτερου προσφυγικού πληθυσμού στον κόσμο. Η ΕΕ χαιρετίζει την επικύρωση της συμφωνίας του Παρισιού για την κλιματική αλλαγή από την Τουρκία και προσβλέπει στη συνεργασία μαζί της για την εφαρμογή της Ευρωπαϊκής Πράσινης Συμφωνίας.
