Είναι τελικά η αναπηρία μια κοινωνική κατασκευή ή μια πραγματικότητα η οποία ατομικά και συλλογικά μας καλεί να προσδιορίσουμε και να δηλώσουμε τη θέση μας για αυτήν; Ο όρος «ένταξη» ακούγεται γενικευμένα και συνδέεται με την αναπηρία, έναν όρο «θολό» και μια κατηγορία «ομπρέλα» για όλα τα άτομα με ειδικές ανάγκες. Αυτό βέβαια είναι ένα άλλο ζήτημα.
Με αφορμή αυτή την ημέρα δείξαμε στην τάξη, από τον παιδικό σταθμό μέχρι το νηπιαγωγείο, το ίδιο βίντεο. Πρόκειται για ένα πολύ δημοφιλές animation με τίτλο «Το Δώρο» που ‘’περιγράφει’’ την εμπειρία ενός ανάπηρου παιδιού.
Το παρουσιάσαμε δίχως πρόλογο, χωρίς εισαγωγικές νουθεσίες η δηλώσεις μας. Σκοπός μας ήταν να ανιχνεύσουμε τις αναπαραστάσεις των παιδιών σχετικά με το θέμα.
Το σενάριο παρουσιάζει ένα παιδί που έχει «κολλήσει» στον καναπέ του παίζοντας με τις ώρες play station. Η μητέρα του θυμωμένη τον παροτρύνει να βγει έξω , ο καιρός είναι όμορφος ! Το κουδούνι χτυπάει και φτάνει ένα δώρο για το παιδί της ιστορίας μας. Μέσα από το δέμα ξεπετάγεται ένα μικρό σκυλάκι που είναι ανάπηρο, μπορεί όμως και θέλει να παίξει με το αγόρι το οποίο στην αρχή είναι θετικό αλλά όταν διαπιστώνει την αναπηρία του το σπρώχνει μακριά(…!)Το σκυλί επιμένει , θέλει να παίξει και τον προκαλεί συνεχώς σε παιχνίδι με μια μπάλα.
Τελικά η σχέση μεταξύ τους αρχίζει να γλυκαίνει και το αγόρι σηκώνεται από τον καναπέ να βγει έξω να παίξει μπάλα μαζί του .Τότε μόνο φαίνεται πως το αγόρι δεν έχει ακέραιο το ένα του πόδι και κρατά πατερίτσα!
Κάναμε την ίδια ερώτηση στα παιδιά όλων των τμημάτων για το σενάριο της ιστορίας: «Ποιο ήταν το πρόβλημα σε αυτή την ιστορία;» δίχως να θίξουμε την αναπηρία ή να κατευθύνουμε τη σκέψη τους και μας είπανε τα εξής :
Παιδικός Σταθμός 3 ετών
-δεν υπάρχει πρόβλημα
-το σκυλάκι δεν ήθελε να παίξει
-το αγόρι δεν ήθελε το σκυλάκι
Προνήπια 4-5 ετών
-το παιδάκι καθόταν πολύ ώρα στην οθόνη και η μαμά θύμωσε
-δεν ήθελε το σκυλάκι γιατί τον ενοχλούσε ,ήθελε να παίξει play station
– το σκυλάκι ήταν μικρό δεν ήξερε να παίξει καλά με την μπάλα
Νήπια 5-6 ετών
-Το σκυλάκι δεν μπορούσε να παίξει καλά ,το ένα του πόδι ήταν πιο κοντό
-Το αγόρι δεν ήθελε να παίξει μαζί του, θύμωσε που τον ενοχλούσε
-Το αγόρι δεν ήθελε να παίξει με την μπάλα
-Το αγόρι νόμιζε ότι το σκυλάκι δε θα μπορεί να τρέξει και να παίξει
-Το αγόρι ήταν κουτσό και δεν μπορούσε να κυνηγάει το σκυλί -Το αγόρι δεν είχε πόδι και το σκυλάκι ήταν κουτσό επίσης.
Παιδαγωγός: Ναι το είδα κι εγώ, ποιο ήταν όμως το πρόβλημα;
Παιδί :Δεν υπάρχει πρόβλημα , γιατί στο τέλος πήγανε να παίξουν !
Και η δραστηριότητα τελειώνει εδώ; Φυσικά, όχι .Υποχρέωση του παιδαγωγού είναι να επεκταθεί παρακάτω, όμως πάνω στις γνήσιες αντιλήψεις των παιδιών. Και δίχως ημερομηνία λήξης, αφού αυτά τα θέματα δεν θα έπρεπε να δουλεύονται αποσπασματικά τις παγκόσμιες ημέρες αλλά καθ ΄ολη τη διάρκεια της σχολικής χρονιάς , πάνω σε πραγματικά περιστατικά.
Είναι συγκλονιστική η διαπίστωση ότι τα παιδιά σε αυτήν ειδικά την ηλικία δεν έχουν καμία αρχική προκατάληψη σχετικά με την αναπηρία. Οι δικές μας αντιλήψεις και κοινωνικές αναπαραστάσεις έχουν κρίσιμη σημασία στην εκπαίδευση των παιδιών ! Τα παιδιά βλέπουν σαν πρόβλημα την ανάγκη τους .Το παιχνίδι! Αν μπορώ να παίξω με κάποιον είναι όλα καλά ,δεν με ενδιαφέρει το χρώμα ,το ύψος ,η εθνικότητα, η αναπηρία. Και φυσικά δε διαθέτουν μεταγνωστικές ικανότητες, ούτε η εγωκεντρική τους σκέψη τους επιτρέπει να μπουν στη θέση του άλλου και να κατανοήσουν τις λειτουργικές δυσκολίες αυτών των ατόμων. Να σημειώσω εδώ ότι λόγω της ενταξιακής εκπαιδευτικής πολιτικής των τελευταίων ετών όλα σχεδόν τα παιδιά έχουν στο σχολείο εμπειρίες με συνομηλίκους με αναπηρία η με ΕΕΑ. Αν το σχολείο δουλεύει στη σωστή κατεύθυνση οι σχέσεις των παιδιών είναι ή μπορούν να γίνουν στις περισσότερες περιπτώσεις ομαλές και μέχρι σε ένα σημαντικό βαθμό φυσιολογικές. Το παιχνίδι και οι σχέσεις των παιδιών είναι στον πυρήνα της καθημερινότητας τους με όλες τις εκφάνσεις της(σενάρια παιχνιδιού φιλίες, συγκρούσεις, κοινά ενδιαφέροντα, συζήτηση, λεκτικές αντιπαραθέσεις ) Η διαπίστωση αυτή προκύπτει όχι αποσπασματικά από τη συγκεκριμένη δραστηριότητα αλλά από την εμπειρία όλων αυτών των χρόνων ως εκπαιδευτικός γενικής εκπαίδευσης και με την ιδιότητα του Ειδικού Παιδαγωγού.
Αυτές τις ημέρες παρουσιάζονται εκπαιδευτικές και κοινωνικές δράσεις σχετικά με τα δικαιώματα των αναπήρων.
Θα σταθώ στις εκπαιδευτικές. Παντού σχεδόν βλέπουμε μια υπερπροσπάθεια να ορίσουμε εμείς οι ενήλικες το ζήτημα της ένταξης και της ομαλοποίησης της ζωής των ατόμων με αναπηρία. Σχεδόν επιβάλλουμε απόψεις και ηθικές ντιρεκτίβες στα παιδιά ,όταν σαν ενήλικες μιλάμε για αυτό το ζήτημα. Και ίσως, δίχως επίγνωση κάποιες φορές ,με το ένδυμα ενός προστατευτικού οίκτου : «βοήθησε λίγο το Γιαννάκη στο σχολείο που δεν μπορεί να περπατήσει καλά, να μη μαλώσεις ποτέ με την Αννούλα που είναι ανάπηρη , πρέπει να δίνεις τα παιχνίδια σου στο αγοράκι με αυτισμό γιατί δεν μπορεί να παίξει όπως εσύ»..κ.α
Μέχρις ένα σημείο αυτό είναι κατανοητό. Οι εμπειρίες μας σε μια κοινωνία που ακόμη συγχέει την αστική υποχρέωση της κοινωνικής αλληλεγγύης με την φιλανθρωπία , επιδρούν στις σκέψεις και συμπεριφορές μας.
Αδιαπραγμάτευτη ανάγκη είναι να μάθουμε στα παιδιά μας , μικρά και μεγαλύτερα, πως η προσβολή των αναπήρων ατόμων σε μια σύγχρονη πολιτεία θεωρείται αδίκημα. Μέχρις εκεί όμως! Μπορεί και έχει το δικαίωμα το παιδί να μη θέλει να παίξει με ένα άλλο συνομήλικο ανάπηρο παιδί. Αυτό όμως σε μια δημοκρατική εκπαίδευση δε συνιστά προσβολή αλλά ελεύθερη επιλογή. Παρεμβαίνοντας στις επιλογές τους και στις σχέσεις τους δε βλέπουμε ότι συντηρούμε τον οίκτο του ενός και την αυτολύπηση του άλλου παιδιού. Επιπλέον μιας και μιλάμε για ενταξιακή διαχείριση, ο τρόπος που λειτουργεί η παράλληλη στήριξη η ή βοήθεια σε αυτά τα άτομα μέσα στο σχολείο, όχι μόνο δε φέρνει προσδοκώμενο αποτέλεσμα αλλά δημιουργεί απορριπτόμενα παιδιά από τους ίδιους τους συνομηλίκους.
Μήπως ήρθε η ώρα να αλλάξουμε στάση απέναντι στην εκπαίδευση των παιδιών γι αυτό το κοινωνικό θέμα; Τα σημερινά παιδιά έχουν πολύ περισσότερες εμπειρίες και σχετικές αναπαραστάσεις με το ζήτημα κι αυτό χάρη στην νομική αναγνώριση και κατοχύρωση των δικαιωμάτων των αναπήρων. Επιπλέον αναγνωρίζουν παντού σύμβολα σχετικά με την προσβασιμότητα και μας απευθύνουν τόσες εύστοχες ερωτήσεις.
Θέλω να πω ότι μπορούμε και έχουμε τόσες ευκαιρίες να κάνουμε μιαν άλλη εκπαίδευση για αυτά τα ζητήματα που θα εκκινεί από τα παιδιά , τις αναπαραστάσεις, τις εμπειρίες τους. Έτσι έχουμε περισσότερες πιθανότητες να κατανοήσουν καλύτερα το συλλογικό αυτό ζήτημα μέσα από τα χαρακτηριστικά της σκέψης τους και να καλλιεργήσουν από τις μικρές ηλικίες στάσεις συνειδητές.
Κλείνοντας με τις σκέψεις αυτές , θέλω να θίξω το θέμα της επαγγελματικής ένταξης των αναπήρων και όχι από την κυρίαρχη θέση που τους θέλει άκριτα ενταγμένους. Πρόσφατα ήμουνα παρούσα στην απαράδεκτη συμπεριφορά ατόμου με αναπηρία , υπάλληλο μουσείου που φερόταν με εξουσιαστικό και αντιπαιδαγωγικό τρόπο σε μαθητές (παιδιά προσχολικής ηλικίας )όπου ανάμεσα τους βρίσκονταν παιδιά με ειδικές εκπαιδευτικές ανάγκες !! Εκτός από το οξύμωρο της στάσης του, αναρωτήθηκα πού είναι η επαγγελματική ευθύνη αυτού του υπαλλήλου ; Έχει μόνο δικαιώματα; Και ποιος ισότιμος πολίτης θα είχε το σθένος να τον περιορίσει, δίχως να κατηγορηθεί από την κοινωνία για προσβολή κατά των δικαιωμάτων των αναπήρων;
Σίγουρα δεν είμαστε στη σωστή κατεύθυνση γιατί δεν έχουμε ορίσει το πρόβλημα με όρους πραγματικότητας και δημοκρατικής λειτουργίας. Η ενδυνάμωση αυτών των ατόμων από μικρή ηλικία , η πρόβλεψη για την κοινωνική τους δραστηριότητα, η πρόνοια ,η λειτουργική εκπαίδευση τους, είναι το ένα σκέλος του ζητήματος.
Στο άλλο σκέλος, ευθύνη τεράστια έχουμε οι παιδαγωγοί οι οποίοι στην μεταενταξιακή πραγματικότητα και με όσα αυτήν έχει μας έχει δείξει , οφείλουμε να σκεφτούμε ,να προβληματιστούμε και να σχεδιάσουμε προγράμματα τα οποία θα συμπεριλαμβάνουν μεν τα παιδιά με ειδικές ανάγκες αλλά θα απευθύνονται σε όλα τα παιδιά! Κι ας μην υπάρχουν μέσα στα Αναλυτικά Προγράμματα…!
Η συμπερίληψη προϋποθέτει ίσα δικαιώματα αλλά και υποχρεώσεις για όλους. Μόνο τότε τα άτομα με αναπηρία, από το νηπιαγωγείο ακόμη, θα νιώσουν ισότιμα μέλη μια κοινωνίας. Όταν αξιώσουμε κι από εκείνα την προσπάθεια και την ευθύνη του εαυτού τους μέσα στο σύνολο.
Αρχοντία Καθάριου
Νηπιαγωγός-Msc Ειδική Παιδαγωγός
