Ο χρόνος εξαντλείται καθώς ο κόσμος πλησιάζει στην κατάρρευση. Oι χώρες πρέπει να αλλάξουν πορεία πριν να είναι πολύ αργά, προειδοποίησε τη Δευτέρα ο Γενικός Γραμματέας του ΟΗΕ Αντόνιο Γκουτέρες, παρουσιάζοντας τις προτεραιότητές του για το 2023.

Απευθυνόμενος στη Γενική Συνέλευση στη Νέα Υόρκη, απηύθυνε έκκληση για επείγουσα δράση τώρα για την επίτευξη της ειρήνης, των οικονομικών δικαιωμάτων και της ανάπτυξης, της δράσης για το κλίμα, του σεβασμού της διαφορετικότητας και των κοινωνιών χωρίς αποκλεισμούς – τόσο σήμερα όσο και για τις επόμενες γενιές.

Προσέγγιση με βάση τα δικαιώματα

Ο κ. Γκουτέρες τόνισε την ανάγκη για μετασχηματισμό φέτος, που θα βασίζεται στον Χάρτη του ΟΗΕ και στην Οικουμενική Διακήρυξη των Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων.

Το ρολόι της καταστροφής χτυπάει

Ο επικεφαλής του ΟΗΕ ξεκίνησε αναφέρθηκε στο συμβολικό Ρολόι της Καταστροφής – που δημιουργήθηκε πριν από περισσότερα από 75 χρόνια από ατομικούς επιστήμονες για να μετρήσει την εγγύτητα της ανθρωπότητας στα μεσάνυχτα ή την αυτοκαταστροφή – που απείχε μόλις 90 δευτερόλεπτα από εκείνη την ώρα.

Η ρωσική εισβολή πλήρους κλίμακας στην Ουκρανία, η κλιματική έκτακτη ανάγκη, οι αυξανόμενες πυρηνικές απειλές και η υπονόμευση των παγκόσμιων κανόνων και θεσμών έχουν ωθήσει τον κόσμο πιο κοντά στον αφανισμό.

Σκεφτείτε το αύριο

Τονίζοντας ότι «χρειαζόμαστε διόρθωση πορείας», ο επικεφαλής του ΟΗΕ είπε ότι είναι δυνατή η ανάληψη δράσης, ωστόσο οι πολιτικοί και οι υπεύθυνοι λήψης αποφάσεων δεν έχουν το στρατηγικό όραμα να δουν πέρα από το βραχυπρόθεσμο.

Αυτή η «προτίμηση για το παρόν» επικεντρώνεται μόνο στην επόμενη δημοσκόπηση, κίνηση εξουσίας ή επιχειρηματικό κύκλο, καθιστώντας το μέλλον «πρόβλημα κάποιου άλλου» – μια νοοτροπία που περιέγραψε ως βαθιά ανεύθυνη, ανήθικη και αυτοκαταστροφική.

«Το μήνυμά μου σήμερα καταλήγει στο εξής: Μην εστιάζετε αποκλειστικά σε αυτό που μπορεί να σας συμβεί σήμερα – και τώρα. Κοιτάξτε τι θα συμβεί σε όλους μας αύριο – και δράστε», είπε ο επικεφαλής του ΟΗΕ.

«Καιρός για μεταμόρφωση»

Η διεθνής κοινότητα έχει υποχρέωση να δράσει, συνέχισε, καθώς «δεν είναι καιρός για πειραματισμούς» αλλά, μάλλον, «καιρός για μετασχηματισμό».

Η δράση πρέπει να βασίζεται στον Χάρτη των Ηνωμένων Εθνών, το ιδρυτικό κείμενο του Οργανισμού, και στην Οικουμενική Διακήρυξη των Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων, η οποία γίνεται 75 ετών φέτος.

Με τη ρωσική εισβολή στην Ουκρανία στις 24 Φεβρουαρίου να προκαλεί ανείπωτα δεινά στον πληθυσμό της χώρας και πολύ πέρα από αυτήν, οι προοπτικές για ειρήνη συνεχίζουν να μειώνονται, ενώ ο κίνδυνος περαιτέρω κλιμάκωσης και αιματοχυσίας συνεχίζει να αυξάνεται.

«Φοβάμαι ότι ο κόσμος δεν υπνοβατεί σε έναν ευρύτερο πόλεμο. Το κάνει με τα μάτια ορθάνοιχτα. Ο κόσμος χρειάζεται ειρήνη. Ειρήνη σύμφωνα με τον Χάρτη των Ηνωμένων Εθνών και το διεθνές δίκαιο», είπε. «Πρέπει να εργαστούμε σκληρότερα για την ειρήνη παντού».

Ο κ. Γκουτέρες αναφέρθηκε στις καταστάσεις στη Μέση Ανατολή, όπου η λύση των δύο κρατών μεταξύ Παλαιστίνης και Ισραήλ γίνεται όλο και πιο μακρινή. στο Αφγανιστάν, όπου τα δικαιώματα των γυναικών καταπατούνται, στο Σαχέλ, όπου η ανασφάλεια αυξάνεται, στη Μιανμάρ, η οποία αντιμετωπίζει νέους κύκλους βίας και καταστολής, και στην Αϊτή, όπου η βία των συμμοριών κρατά όμηρο ολόκληρη τη χώρα.

Αφοσίωση  στον Χάρτη των Ηνωμένων Εθνών

«Εάν κάθε χώρα εκπλήρωνε τις υποχρεώσεις της βάσει του Χάρτη, το δικαίωμα στην ειρήνη θα ήταν εγγυημένο», είπε. «Είναι καιρός να μετασχηματίσουμε την προσέγγισή μας για την ειρήνη δεσμευόμενοι εκ νέου στον Χάρτη – θέτοντας πρώτα τα ανθρώπινα δικαιώματα και την αξιοπρέπεια, με επίκεντρο την πρόληψη».

Ο Γενικός Γραμματέας ζήτησε «μια ολιστική άποψη της ειρηνευτικής συνέχειας» που θα εντοπίζει τα βαθύτερα αίτια των συγκρούσεων και θα επικεντρώνεται στην πρόληψη, τη διαμεσολάβηση, τη συμφιλίωση, την οικοδόμηση της ειρήνης και τη μεγαλύτερη συμμετοχή των γυναικών και των νέων.

Αυτές είναι μεταξύ της προτεινόμενης Νέας Ατζέντας για την Ειρήνη του ΟΗΕ, με στόχο την αντιμετώπιση τόσο παλαιών όσο και νέων απειλών και τη μεγιστοποίηση των συνασπισμών για τη διπλωματία, όπως αποδεικνύεται από την Πρωτοβουλία Σιτηρών της Μαύρης Θάλασσας, η οποία λειτουργεί ακόμη και εν μέσω του πολέμου στην Ουκρανία.

Κίνδυνος πυρηνικού πολέμου

Φέτος γιορτάζουμε την 75η επέτειο της διατήρησης της ειρήνης του ΟΗΕ, η οποία θα δει αυξημένη δέσμευση για μεταρρυθμίσεις, πρόσθεσε.

Ο κ. Γκουτέρες ζήτησε επίσης να επαναφέρουν τον αφοπλισμό και τον έλεγχο των εξοπλισμών «στο κέντρο» τόσο για να μειωθούν οι στρατηγικές απειλές από τα πυρηνικά όπλα όσο και για να καταβληθούν προσπάθειες για την πλήρη εξάλειψή τους.

«Βρισκόμαστε στον υψηλότερο κίνδυνο εδώ και δεκαετίες ενός πυρηνικού πολέμου που θα μπορούσε να ξεκινήσει από ατύχημα ή σχεδιασμό», προειδοποίησε, προτρέποντας τις χώρες με πυρηνικά όπλα να αποκηρύξουν αυτά τα «ασυνείδητα όπλα».

Μετασχηματισμός της παγκόσμιας χρηματοδότησης

Με τη φτώχεια και την πείνα να αυξάνονται, τις αναπτυσσόμενες χώρες να πνίγονται στο χρέος και τα δίχτυα κοινωνικής ασφάλειας να ξεφτίζουν, μεταξύ άλλων ενδείξεων, ο Γενικός Γραμματέας απηύθυνε έκκληση για «ριζικό μετασχηματισμό» της παγκόσμιας χρηματοπιστωτικής αρχιτεκτονικής.

Αυτό θα απαιτήσει νέα δέσμευση και αποφασιστικότητα, μεταξύ άλλων για την αντιμετώπιση των τρομακτικών ανισοτήτων και αδικιών που αποκάλυψε η πανδημία COVID-19 και η αντίδραση στην παγκόσμια κρίση.

Θα χρειαστεί επίσης νέα αποφασιστικότητα για να διασφαλιστεί ότι οι αναπτυσσόμενες χώρες έχουν μεγαλύτερη φωνή στα παγκόσμια χρηματοπιστωτικά ιδρύματα και ότι τα ευάλωτα έθνη, συμπεριλαμβανομένων των χωρών μεσαίου εισοδήματος, μπορούν να έχουν πρόσβαση σε ελάφρυνση του χρέους και αναδιάρθρωση.

Ειδικότερα, οι πολυμερείς αναπτυξιακές τράπεζες πρέπει να αλλάξουν το επιχειρηματικό τους μοντέλο και να μοχλεύσουν τα κεφάλαιά τους για να προσελκύσουν περισσότερα ιδιωτικά κεφάλαια που μπορούν να επενδυθούν για να βοηθήσουν τις αναπτυσσόμενες χώρες να επιτύχουν τους Στόχους Βιώσιμης Ανάπτυξης (ΣΒΑ) πριν από την προθεσμία του 2030.

«Χωρίς θεμελιώδεις μεταρρυθμίσεις, οι πλουσιότερες χώρες και άτομα θα συνεχίσουν να συσσωρεύουν πλούτο, αφήνοντας ψίχουλα για τις κοινότητες και τις χώρες του Παγκόσμιου Νότου», προειδοποίησε.

Η αειφόρος ανάπτυξη σε κίνδυνο

Φέτος θα δοθούν επίσης ευκαιρίες για τη «διάσωση» των Στόχων Βιώσιμης Ανάπτυξης (ΣΒΑ), όπως η Σύνοδος Κορυφής των Λιγότερο Ανεπτυγμένων Χωρών (ΛΑΧ) τον επόμενο μήνα και μια άλλη τον Σεπτέμβριο αφιερωμένη στους στόχους.

Με τους ΣΒΑ να «εξαφανίζονται στον καθρέφτη», οι χώρες θα πρέπει να προσέλθουν στη σύνοδο κορυφής με σαφή σημεία αναφοράς για την αντιμετώπιση της φτώχειας και του αποκλεισμού και για την προώθηση της ισότητας των φύλων.

Ωστόσο, ο κόσμος πρέπει να ενωθεί τώρα για να κινητοποιήσει πόρους, είπε ο κ. Γκουτέρες, έτσι ώστε οι αναπτυσσόμενες οικονομίες να έχουν τη ρευστότητα να επενδύσουν στην εκπαίδευση, την καθολική υγειονομική περίθαλψη, την ετοιμότητα για πανδημία, την αξιοπρεπή εργασία και την κοινωνική προστασία.

Δράση για το κλίμα 

Καθώς το δικαίωμα στην ανάπτυξη συμβαδίζει με το δικαίωμα σε ένα καθαρό, υγιές, βιώσιμο περιβάλλον, «πρέπει να τερματίσουμε τον ανελέητο, αμείλικτο, παράλογο πόλεμο στη φύση», δήλωσε ο κ. Γκουτέρες, επαναλαμβάνοντας ένα μήνυμα που έχει γίνει μάντρα για τη θητεία του.

«Το 2023 είναι μια χρονιά αναμέτρησης. Πρέπει να είναι ένα έτος δράσης για το κλίμα που θα αλλάξει το παιχνίδι. Χρειαζόμαστε αναστάτωση για να σταματήσουμε την καταστροφή».

Οι χώρες υπερβαίνουν το όριο του 1,5 βαθμού για την αύξηση της παγκόσμιας θερμοκρασίας , επομένως πρέπει να επικεντρωθούν στις επείγουσες προτεραιότητες της μείωσης των εκπομπών αερίων του θερμοκηπίου και της επίτευξης κλιματικής δικαιοσύνης.

Στροφή προς την πράσινη ενέργεια

Είπε ότι οι παγκόσμιες εκπομπές πρέπει να μειωθούν στο μισό αυτή τη δεκαετία, μεταξύ άλλων μέσω «πολύ πιο φιλόδοξης δράσης» για τη μετάβαση από τα ορυκτά καύσιμα στις ανανεώσιμες πηγές ενέργειας, ειδικά στην ομάδα των βιομηχανικών χωρών της G20.

Επιπλέον, οι επιχειρήσεις, οι πόλεις, οι περιφέρειες και τα χρηματοπιστωτικά ιδρύματα που έχουν δεσμευτεί για καθαρές μηδενικές εκπομπές άνθρακα, πρέπει να παρουσιάσουν τα σχέδια μετάβασής τους, με αξιόπιστους και φιλόδοξους στόχους, έως τον προσεχή Σεπτέμβριο.

«Έχω ένα ειδικό μήνυμα για τους παραγωγούς ορυκτών καυσίμων και τους καταλύτες τους που προσπαθούν να επεκτείνουν την παραγωγή και να αποκομίσουν τεράστια κέρδη. Εάν δεν μπορείτε να χαράξετε μια αξιόπιστη πορεία για το καθαρό μηδέν, με τους στόχους για το 2025 και το 2030 να καλύπτουν όλες τις δραστηριότητές σας, δεν πρέπει να είστε στην επιχείρηση», είπε ο κ. Γκουτέρες.

Υλοποίηση των δεσμεύσεων της COP27

Η δράση για το κλίμα είναι αδύνατη χωρίς επαρκή χρηματοδότηση, και ο Γενικός Γραμματέας προέτρεψε τις πλουσιότερες χώρες να τηρήσουν, τουλάχιστον, τις υποσχέσεις που δόθηκαν στη διάσκεψη COP27 του Ο”Ε για την κλιματική αλλαγή στην Αίγυπτο πέρυσι.

Οι δεσμεύσεις αυτές περιλαμβάνουν τη δημιουργία ενός ταμείου για την αντιμετώπιση των απωλειών και των ζημιών, τον διπλασιασμό της χρηματοδότησης για την προσαρμογή και την προώθηση σχεδίων για συστήματα έγκαιρης προειδοποίησης σε παγκόσμιο επίπεδο εντός της επόμενης πενταετίας.

Ο Γενικός Γραμματέας θα συγκαλέσει σύνοδο κορυφής για την κλιματική φιλοδοξία τον Σεπτέμβριο, πριν από τη διάσκεψη COP28 στα Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα τον Δεκέμβριο.

Θα είναι ανοιχτό σε όλους τους ηγέτες της κυβέρνησης, των επιχειρήσεων και της κοινωνίας, είπε, αν και υπό έναν όρο: «Δείξτε μας ταχεία δράση σε αυτή τη δεκαετία και ανανεωμένα φιλόδοξα σχέδια μηδενικών καθαρών μηδενικών τιμών – ή παρακαλώ μην εμφανιστείτε».

Η διαφορετικότητα δέχεται επίθεση

Όσον αφορά την τέταρτη προτεραιότητά του, ο κ. Γκουτέρες μίλησε για το πώς ο σεβασμός της διαφορετικότητας και η οικουμενικότητα των πολιτιστικών δικαιωμάτων δέχονται επίθεση, όπως αποδεικνύεται εν μέρει από την άνοδο του αντισημιτισμού, την αντιμουσουλμανική μισαλλοδοξία, τη δίωξη των χριστιανών, τον ρατσισμό και την ιδεολογία της λευκής υπεροχής.

Ταυτόχρονα, οι εθνοτικές και θρησκευτικές μειονότητες, οι πρόσφυγες, οι μετανάστες, οι αυτόχθονες πληθυσμοί και η κοινότητα ΛΟΑΤΚΙ και άνω, στοχοποιούνται όλο και περισσότερο για μίσος, τόσο εντός όσο και εκτός διαδικτύου.

Εν τω μεταξύ, πολλοί άνθρωποι σε θέσεις εξουσίας επωφελούνται από τη γελοιοποίηση της διαφορετικότητας ως απειλή, σπέρνοντας τη διαίρεση και το μίσος, ενώ οι πλατφόρμες κοινωνικών μέσων χρησιμοποιούν αλγόριθμους που ενισχύουν τις τοξικές ιδέες και διοχετεύουν εξτρεμιστικές απόψεις στο mainstream.

Καταπολέμηση του μίσους στο διαδίκτυο

Ο Γενικός Γραμματέας υπογράμμισε τη δέσμευση των Ηνωμένων Εθνών για την προστασία των πολιτιστικών δικαιωμάτων και της πολυμορφίας, μεταξύ άλλων μέσω προγραμμάτων για το Ολοκαύτωμα και τη γενοκτονία κατά των Τούτσι στη Ρουάντα, καθώς και μέσω της στρατηγικής και του σχεδίου δράσης για τη ρητορική μίσους.

«Θα ζητήσουμε δράση από όλους όσους έχουν επιρροή στην εξάπλωση της παραπληροφόρησης και της παραπληροφόρησης στο διαδίκτυο – Κυβερνήσεις, ρυθμιστικές αρχές, υπεύθυνοι χάραξης πολιτικής, εταιρείες τεχνολογίας, μέσα ενημέρωσης, κοινωνία των πολιτών», είπε.

«Σταματήστε το μίσος. Ρυθμίστε ισχυρά προστατευτικά κιγκλιδώματα. Να είστε υπόλογοι για τη γλώσσα που προκαλεί κακό».

Η πατριαρχία πιέζει προς τα πίσω

Με τη μισή ανθρωπότητα «να εμποδίζεται από την πιο διαδεδομένη παραβίαση των ανθρωπίνων δικαιωμάτων της εποχής μας», ο επικεφαλής του ΟΗΕ υπογράμμισε το δικαίωμα στην πλήρη ισότητα των φύλων.

Τόνισε ιδιαίτερα τη δεινή θέση των γυναικών και των κοριτσιών στο Αφγανιστάν, που τώρα είναι «εξόριστες στη χώρα τους» λόγω των νόμων που τους απαγορεύουν τη δημόσια ζωή, και των ομολόγων τους στο Ιράν, οι οποίοι έχουν βγει στους δρόμους για να απαιτήσουν θεμελιώδη ανθρώπινα δικαιώματα με μεγάλο προσωπικό κόστος.

Οι διακρίσεις λόγω φύλου είναι παγκόσμιες, είπε, και τα πράγματα χειροτερεύουν.

«Αντιμετωπίζουμε μια έντονη απώθηση κατά των δικαιωμάτων των γυναικών και των κοριτσιών. Τα σεξουαλικά και αναπαραγωγικά δικαιώματα και η νομική προστασία των γυναικών απειλούνται. Σε διεθνές επίπεδο, ορισμένες κυβερνήσεις αντιτίθενται τώρα ακόμη και στη συμπερίληψη της διάστασης του φύλου στις πολυμερείς διαπραγματεύσεις» είπε.

Η ισότητα των φύλων είναι βασικά ζήτημα εξουσίας και η πατριαρχία επαναβεβαιώνεται, είπε, αλλά ο ΟΗΕ αντεπιτίθεται και υπερασπίζεται τα δικαιώματα των γυναικών και των κοριτσιών παντού, συμπεριλαμβανομένων των δικών του τάξεων.

Ο κ. Γκουτέρες δεσμεύτηκε επίσης να «διπλασιάσει» τη στήριξη για μέτρα προς μεγαλύτερη ισότητα των φύλων, συμπεριλαμβανομένων ποσοστώσεων για την κάλυψη των κενών στην εκπροσώπηση των γυναικών, στις εκλογές, στις αίθουσες εταιρικών συμβουλίων και στις ειρηνευτικές διαπραγματεύσεις.

«Πανδημία» παραβιάσεων δικαιωμάτων

Εν τω μεταξύ, τα ατομικά και πολιτικά δικαιώματα που αποτελούν τη βάση των κοινωνιών χωρίς αποκλεισμούς απειλούνται επίσης, καθώς η δημοκρατία βρίσκεται σε υποχώρηση.

«Η πανδημία χρησιμοποιήθηκε ως κάλυψη για μια πανδημία παραβιάσεων των ατομικών και πολιτικών δικαιωμάτων», δήλωσε ο κ. Γκουτέρες, προειδοποιώντας ότι ο χώρος των πολιτών «εξαφανίζεται μπροστά στα μάτια μας».

Αναφέρθηκε σε απειλές όπως οι κατασταλτικοί νόμοι που περιορίζουν την ελευθερία της έκφρασης, οι νέες τεχνολογίες που χρησιμεύουν ως πρόσχημα για τον έλεγχο της ελευθερίας του συνέρχεσθαι ή ακόμη και της κίνησης και η αύξηση των επιθέσεων κατά των μέσων ενημέρωσης.

Μέσω της έκκλησης του Γενικού Γραμματέα για δράση για τα ανθρώπινα δικαιώματα, ο ΟΗΕ εργάζεται για την προώθηση των θεμελιωδών ελευθεριών, την προώθηση της συμμετοχής της κοινωνίας των πολιτών και την προστασία του χώρου των πολιτών σε όλο τον κόσμο.

«Και ενισχύουμε την υποστήριξή μας σε νόμους και πολιτικές που προστατεύουν το δικαίωμα στη συμμετοχή και το δικαίωμα στην ελευθερία της έκφρασης, συμπεριλαμβανομένων των ελεύθερων και ανεξάρτητων μέσων ενημέρωσης», πρόσθεσε.

Υπερασπίζοντας τους νέους

Ο Γενικός Γραμματέας τόνισε ότι οι απειλές που υπονομεύουν τα δικαιώματα σήμερα θα έχουν επίσης αντίκτυπο στις μελλοντικές γενιές, οι οποίες συχνά θεωρούνται ελάχιστα εκ των υστέρων.

Εξέφρασε την ελπίδα ότι η Σύνοδος Κορυφής του Μέλλοντος, που έχει προγραμματιστεί για το επόμενο έτος, θα φέρει αυτά τα δικαιώματα στο προσκήνιο της παγκόσμιας συζήτησης.

«Δεν υπάρχει μεγαλύτερη εκλογική περιφέρεια για να υπερασπιστεί αυτό το μέλλον από τους νέους – και το νέο Γραφείο Νεολαίας του ΟΗΕ που θα λειτουργήσει φέτος έχει σχεδιαστεί για να ενισχύσει το έργο μας», είπε.

Αυτές οι προσπάθειες είναι επίσης μια ευκαιρία για την ενίσχυση της παγκόσμιας δράσης και την οικοδόμηση ενός ΟΗΕ που είναι κατάλληλος για μια νέα εποχή, πρόσθεσε.