Πρόσφατα, όταν μία προβληματική διαστημική κάψουλα σημείωσε διαρροές και εγκλώβισε δύο αστροναύτες από τις ΗΠΑ στον Διεθνή Διαστημικό Σταθμό (ISS), προέκυψε ένα κρίσιμο ερώτημα: Τι θα γινόταν αν αυτό συνέβαινε σε ένα πλήρωμα σε αποστολή στον Άρη; Διότι, άλλο πράγμα η κατάρτιση λύσεων και εφεδρικών σχεδίων για τη διάσωση αστροναυτών που βρίσκονται σε έναν διαστημικό σταθμό σε απόσταση περίπου 400 χιλιομέτρων από τη Γη, και άλλο η εξ αποστάσεως διαχείριση προβλημάτων σε έναν πλανήτη που βρίσκεται σε απόσταση περίπου 225 εκατομμυρίων χιλιομέτρων – τόσο μακριά που χρειάζονται μήνες για να ταξιδέψει κανείς μόνο προς τη μία πλευρά και οι επικοινωνίες καθυστερούν κατά 20 λεπτά προς κάθε κατεύθυνση.

Ο σχεδιασμός του πρώτου ανθρώπινου ταξιδιού στον Κόκκινο Πλανήτη τόσο σύντομα όσο εντός της δεκαετίας του 2030 δεν απαιτεί μόνο ένα μνημειώδες άλμα στις τεχνολογίες επικοινωνίας και μηχανικής, αλλά εγείρει επίσης νέα, μοναδικά και δύσκολα ζητήματα ηθικής για όλους τους εμπλεκόμενους – όχι μόνο για τους ίδιους τους αστροναύτες, αλλά και για εκείνους που είναι επιφορτισμένοι με την απόφαση σχετικά με το πότε θα πάνε και πώς θα φτάσουν εκεί, καθώς και για τις κοινωνίες που υποστηρίζουν και επωφελούνται από τα διαστημικά προγράμματα.

Ακόμη σημαντικότερο είναι το εξής ερώτημα: Πόσος είναι ο κίνδυνος που μπορούν ευλόγως να αναλάβουν οι αστροναύτες που συμμετέχουν σε αποστολές που αποτελούν πραγματικά πρωτοποριακές εξερευνήσεις και διατρέχουν μεγάλη αβεβαιότητα και σημαντικούς άγνωστους παράγοντες; Είναι ηθικά αποδεκτό να συμμετέχουν αστροναύτες σε τέτοιες αποστολές; Ποιος επιλέγεται να πάει; Με ποια κριτήρια θα πρέπει να αποφασιστεί αυτό και πώς θα πρέπει να εξισορροπηθούν οι κίνδυνοι για τους αστροναύτες έναντι της επιτυχίας των αποστολών;

Έχουμε το προνόμιο να είμαστε μέλη συμβουλευτικών ομάδων ομοσπονδιακού επιπέδου στις Ηνωμένες Πολιτείες, οι οποίες είναι επιφορτισμένες με τον εντοπισμό και την ανάλυση των ζητημάτων ηθικής και πολιτικής που σχετίζονται με τέτοιου είδους αποστολές διαστημικών πτήσεων μακράς διάρκειας και εξερεύνησης. Από αυτήν την θέση, μπορούμε να διατυπώσουμε ορισμένες παρατηρήσεις σχετικά με τα ηθικά ζητήματα που πρέπει να εξεταστούν και να αντιμετωπιστούν με τη χρήση προσεγγίσεων βάσει αρχών.

Όλοι όσοι ενδιαφέρονται για τα διαστημικά ταξίδια είναι εξοικειωμένοι με τις εικόνες των μηχανικών της NASA να συνωστίζονται στο Κέντρο Ελέγχου Αποστολών στο Χιούστον και να εργάζονται πυρετωδώς για να λύσουν ένα σφάλμα λογισμικού ή ένα μηχανικό πρόβλημα. Είναι ευνόητο ότι η μηχανική των δικλείδων ασφαλείας και η λήψη μέτρων ασφαλείας στο πλαίσιο του διαστημικού προγράμματος είναι ύψιστης προτεραιότητας, προκειμένου να ελαχιστοποιηθούν οι πιθανότητες καταστροφικών ατυχημάτων. Ωστόσο, καθώς η NASA σχεδιάζει να ταξιδέψει για μεγαλύτερο χρονικό διάστημα και μακρύτερα από ποτέ, οι κίνδυνοι για την υγεία είναι μεγαλύτεροι και λιγότερο μελετημένοι. Θα υπάρξουν οπωσδήποτε τεχνολογικοί και μηχανολογικοί περιορισμοί που θα επιβάλλουν αποφάσεις κρίσεως με αποδεκτούς συμβιβασμούς. Για παράδειγμα, η έκθεση στην ακτινοβολία που θα υφίστανται οι αστροναύτες που θα ταξιδεύουν βαθύτερα στο ηλιακό μας σύστημα θα είναι πολύ μεγαλύτερη από εκείνη που υφίστανται στο διαστημικό λεωφορείο ή στον ISS, εξαιτίας του γεγονότος ότι οι αποστολές εξερεύνησης θα διεξάγονται για πολύ μεγαλύτερα χρονικά διαστήματα (πολλούς μήνες αντί για λίγες ημέρες) και πέρα από το προστατευτικό μαγνητικό πεδίο της Γης. Η θωράκιση των αστροναυτών από τις βλαβερές επιπτώσεις της διαστημικής ακτινοβολίας στην υγεία τους, συμπεριλαμβανομένης της γαλαξιακής κοσμικής ακτινοβολίας (ναι, πρόκειται για πραγματικό φαινόμενο), είναι ζωτικής σημασίας. Ωστόσο, ένα κατάλληλα θωρακισμένο διαστημόπλοιο με βάση τις τεχνολογίες του σήμερα θα ήταν πολύ βαρύ για να ταξιδέψει στον Άρη. Παρά το γεγονός ότι αναπτύσσονται συνεχώς νέες τεχνολογικές λύσεις, είναι πιθανό να απαιτηθούν συμβιβασμοί. Αυτοί οι συμβιβασμοί χρήζουν προσεκτικής εξέτασης κατά τη διαμόρφωση των πολιτικών που θα καθορίζουν τα αποδεκτά επίπεδα κινδύνων για την ανθρώπινη υγεία στο όνομα της εξερεύνησης.
Μήπως η αβεβαιότητα κάνει την απόφαση ενός αστροναύτη να πάει στον Άρη να μοιάζει περισσότερο με μια δήλωση αποποίησης ευθύνης για επικίνδυνες δραστηριότητες όπως το bungee jumping από μια γέφυρα; Ή μήπως μοιάζει περισσότερο με το να ζητάμε από ορισμένους ασθενείς να είναι οι πρώτοι που θα συμμετάσχουν σε επικίνδυνες ιατρικές έρευνες που διεξάγονται για πρώτη φορά σε ανθρώπους;
Για παράδειγμα, τι θα γινόταν αν κάποιοι άνθρωποι είναι από τη φύση τους πιο ανθεκτικοί στις βλαβερές συνέπειες της ακτινοβολίας λόγω της γενετικής τους σύστασης; Θεωρητικά, θα ήταν λογικό να επιλέγονταν κατά προτεραιότητα, αλλά κάτι τέτοιο θα δημιουργούσε ανισότητες στις ευκαιρίες να πετάξουν, μια θεμελιώδη αρχή που η NASA εργάστηκε σκληρά για να εφαρμόσει ως πολιτική, ώστε οι αστροναύτες (γυναίκες, άνδρες, νέοι, ηλικιωμένοι) να αντιμετωπίζονται ισότιμα όταν αποφασίζεται ποιος θα έχει δικαίωμα να πετάξει και για πόσο καιρό. Ενώ μπορεί να φαντάζει λογικό να προτιμηθούν γενετικά ανθεκτικά άτομα για τέτοιου είδους αποστολές, η προσέγγιση αυτή θα αμφισβητούσε τις μακροχρόνιες προστασίες της ιδιωτικότητας πολλών κοινωνιών όσον αφορά την πρόσβαση σε γενετικές πληροφορίες και τη χρήση τους.

Επιπλέον, οι πτήσεις μεγάλων αποστάσεων και μεγάλης διάρκειας παρουσιάζουν μοναδικές προκλήσεις όσον αφορά την επιλογή και τη σύνθεση του πληρώματος. Οι ειδικευμένοι αστροναύτες δεν θα πρέπει μόνο να είναι σωματικά ικανοί να εκτελέσουν τα προβλεπόμενα καθήκοντα, αλλά και το πλήρωμα ως σύνολο θα πρέπει επίσης να διαθέτει τον κατάλληλο συνδυασμό τεχνικής εμπειρογνωμοσύνης για να εξασφαλίσει τις μεγαλύτερες πιθανότητες επιτυχίας της αποστολής. Πρέπει επίσης να είναι ψυχολογικά κατάλληλοι για να αντέξουν την κοινωνική απομόνωση μιας μακροχρόνιας αποστολής και να διαθέτουν προσωπικότητες που να αλληλοσυμπληρώνουν η μία την άλλη. Πέραν αυτού, κάθε αποστολή χρειάζεται πιλότους, επιστήμονες και ειδικούς για την εκπλήρωση των καθηκόντων της αποστολής, καθώς και εξειδικευμένους γιατρούς, εκπαιδευμένους στη διαχείριση μιας πληθώρας αναπόφευκτων ασθενειών και τραυματισμών. Ωστόσο, ένα διαστημόπλοιο διαθέτει ασφυκτικά περιορισμένο χώρο, δε μπορεί να μεταφέρει μεγάλο ωφέλιμο φορτίο, ούτε και να φιλοξενήσει μια χειρουργική σουίτα ή ακόμη και το μεγαλύτερο μέρος μιας μίνι-κλινικής. Τι ιατρικές προμήθειες θα πρέπει να πάρουν μαζί τους (και τι μπορούν να αφήσουν πίσω), γνωρίζοντας ότι ακόμη και επιφανειακά τραύματα στη Γη, όπως κοψίματα και εγκαύματα, μπορεί πραγματικά να αποβούν απειλητικά για τη ζωή στο διάστημα;

Θα μπορούσε κανείς να ισχυριστεί ότι «η πρόληψη είναι πάντα καλύτερη από τη θεραπεία». Θα ήταν λοιπόν ηθικά προτιμότερο να επιλέγονται άτομα που πληρούν όλες τις άλλες απαιτήσεις που σχετίζονται με την αποστολή και είναι επίσης λιγότερο πιθανό να αρρωστήσουν; Κάτι τέτοιο θα συνεπαγόταν πιθανότατα πολλές δοκιμές προεπιλογής – γενετικές και άλλες. Και δεδομένου ότι κανείς δεν είναι «απόλυτα υγιής», η επιλογή του πληρώματος απαιτεί επίσης πολύπλοκους υπολογισμούς σχετικά με την αντιστάθμιση των κινδύνων για την υγεία του ατόμου και του πληρώματος. Η προτεραιοποίηση της πρόληψης μπορεί να επεκταθεί ακόμη περισσότερο. Τα προληπτικά μέτρα αποτελούν καθιερωμένη πρακτική εδώ και δεκαετίες για ορισμένα πληρώματα σε απομονωμένους ερευνητικούς σταθμούς της Ανταρκτικής – επειδή το ερευνητικό προσωπικό δεν μπορεί να εκκενωθεί εύκολα σε περίπτωση έκτακτης ανάγκης, οι γιατροί υποχρεούνται να αφαιρούν προληπτικά τις σκωληκοειδείς αποφύσεις τους πριν από την αναχώρηση για να αποφύγουν τον κίνδυνο σκωληκοειδίτιδας ή ρήξης σκωληκοειδούς απόφυσης που θα μπορούσε να αποβεί θανατηφόρα σε ένα τόσο σκληρό και απρόσιτο περιβάλλον. Θα ήταν εξίσου δικαιολογημένο να απαιτηθεί από τους αστροναύτες να αφαιρέσουν μέρη του σώματός τους ως προϋπόθεση για να συμμετάσχουν σε ένα πλήρωμα με προορισμό τον Άρη;

Στις περισσότερες κοινωνίες, οι άνθρωποι έχουν συχνά τη δυνατότητα να λαμβάνουν ηθελημένες αποφάσεις όταν βρίσκονται αντιμέτωποι με πολύπλοκες επιλογές. Ωστόσο, η μακροχρόνια πρακτική της εν επιγνώσει συναίνεσης μπορεί να μην είναι επαρκής όταν πρόκειται για έναν αστροναύτη που αποφασίζει αν θα αποδεχτεί τους κινδύνους μιας αποστολής στον Άρη – υπάρχει υπερβολικά μεγάλη αβεβαιότητα για να μπορέσει κανείς να λάβει μια πραγματικά ενημερωμένη απόφαση. Μήπως αυτό κάνει την απόφαση ενός αστροναύτη να πάει στον Άρη να μοιάζει περισσότερο με μια δήλωση αποποίησης ευθύνης για επικίνδυνες δραστηριότητες όπως το bungee jumping από μια γέφυρα; Ή μήπως μοιάζει περισσότερο με το να ζητάμε από ορισμένους ασθενείς να είναι οι πρώτοι που θα συμμετάσχουν σε επικίνδυνες ιατρικές έρευνες που διεξάγονται για πρώτη φορά σε ανθρώπους; Η εξερεύνηση του διαστήματος έχει στοιχεία και από τα δύο, αλλά οι κίνδυνοι αφορούν τόσο το άτομο όσο και το πλήρωμα, εξυπηρετώντας παράλληλα τον ευρύτερο σκοπό της εθνικής και κοινωνικής προόδου.

Ο καθορισμός σαφών προτύπων για τους αποδεκτούς κινδύνους για την υγεία – αυτούς που είναι κατανοητοί και προβλέψιμοι, καθώς και αυτούς που είναι εξαιρετικά αβέβαιοι, μη κατανοητοί και απρόβλεπτοι – είναι ουσιαστικής σημασίας. Οι αστροναύτες θα πρέπει να έχουν την ευκαιρία να πετάξουν μόνο εφόσον οι κίνδυνοι αυτοί έχουν αξιολογηθεί με βάση αυτά τα πρότυπα και έχουν κριθεί αποδεκτοί. Επιπλέον, οι γεωπολιτικές πτυχές προσθέτουν πολυπλοκότητα στη διαμόρφωση και στη διαχείριση αυτών των ηθικών ζητημάτων – ποιος θα φτάσει πρώτος στον Άρη, ποιες χώρες θα εξασφαλίσουν την κυριαρχία επί αστεροειδών και τμημάτων πλανητών, επί των πολύτιμων δικαιωμάτων ορυκτών πόρων, μεταξύ άλλων.

Η NASA και οι διεθνείς συνεργάτες της αναγνωρίζουν ότι η εξερεύνηση του διαστήματος στον Άρη εγείρει μοναδικά δύσκολα και βαρυσήμαντα ζητήματα ηθικής, σε αντίθεση με οποιαδήποτε άλλη φορά στο παρελθόν. Είναι σημαντικό να διασφαλιστεί ότι αυτές οι αποφάσεις υψηλού κινδύνου λαμβάνονται με υπευθυνότητα και με βάση την ηθική, στην προσπάθεια της ανθρωπότητας να εξερευνήσει αχαρτογράφητα εδάφη, πηγαίνοντας με τόλμη εκεί που δεν έχει πάει ποτέ κανείς.