Toυ Ηλία Π. Παπαγεωργιάδη*
Υποδομές δεν φτιάχνουμε, υπερφορολογούμε ό,τι κινείται και αφήνουμε τα κόστη να εκτοξεύονται. Όσο για τα τοπικά ολιγοπώλια…
Η τουριστική χρονιά του 2024 τελειώνει σιγά σιγά και φτάνει η ώρα των συμπερασμάτων. Ήδη συζητήσαμε μαζί για την ανακατανομή των εσόδων το 2024, με τους (λίγους) μεγάλους να ανεβαίνουν και τους (πολλούς) μικρούς να ζορίζονται, όμως το θέμα έχει πολλές προεκτάσεις και αξίζει να ασχοληθούμε με αυτή που απασχόλησε τους περισσότερους Έλληνες φέτος: Οι τιμές (σε όλα) εκτοξεύθηκαν, την ώρα που το επίπεδο υπηρεσιών στο 95% των περιπτώσεων παρέμεινε το ίδιο ή έπεσε!
Γιατί συνέβη αυτό; Έτυχε; Όχι, ήταν σχεδόν αναμενόμενο και θα σου εξηγήσω το γιατί.
Πάει καλά ο τουρισμός; Πλάκωσέ τον στους φόρους
Η Ελληνική κοινωνία σχεδόν… «χειροκροτά» κάθε φορά που ανακοινώνονται νέοι φόροι στο τουριστικό μας προϊόν. Η νοοτροπία του «να ψοφήσει η κατσίκα του γείτονα» δεν επιτρέπει σε πολλούς να σκεφθούν με καθαρό μυαλό. Έτσι δυσκολεύονται να αντιληφθούν πως κάθε αύξηση στην άμεση και έμμεση φορολογία θα πληρωθεί από τους… ίδιους, αν θελήσουν να κάνουν διακοπές στην Ελλάδα, ή θα μειώσει το διαθέσιμο εισόδημα των τουριστών που θα ξοδέψουν στην τοπική οικονομία.
– «Ρε Ηλία, άσε τον πρόλογο και μην τους καλύπτεις. Όλοι φοροδιαφεύγουν ασύστολα στον τουρισμό» μου έχουν πει κατά καιρούς. Το «όλοι» μπορεί να είναι στην πραγματικότητα «ένας στους τρεις», αλλά για την οικονομία της συζήτησης ας πούμε ότι είναι «όλοι». Είναι λύση να τους υπερφορολογήσουμε, κάνοντάς τους δύσκολη τη ζωή αν θέλουν να γίνουν νόμιμοι; Δεν είναι προτιμότερο να βγει η Εφορία και να κυνηγήσει κάθε φοροφυγά, απονέμοντας δικαιοσύνη; Ναι, να κυνηγήσουν τους παρανομούντες, όχι να τιμωρούν τους νόμιμους, όπως συμβαίνει εδώ και δεκαετίες.
Η Ελληνική φορολογία είναι μεγάλη, ο ΦΠΑ επίσης, τα διάφορα «τέλη» εκτοξεύθηκαν, ενώ στον τουρισμό μεγάλο είναι και το έμμεσο κόστος λειτουργίας, αυτό που ελάχιστοι σκέφτονται και εντοπίζουν. Οι πάσης φύσεως ρυθμίσεις και διατάξεις (άλλες αναγκαίες και άλλες παράλογες), οι πολεοδομικές «ακαμψίες» κλπ μεγαλώνουν το κόστος που δεν φαίνεται «με γυμνό μάτι».
Του χρόνου με την εφαρμογή της ηλεκτρονικής κάρτας ασφάλισης σε όλον τον τουριστικό κλάδο (ορθά, μιας και πρέπει να προστατεύονται οι εργαζόμενοι και τα δικαιώματά τους) η «άσκηση» θα γίνει δυσκολότερη…
Τα κόστη έχουν αυξηθεί σε 4 χρόνια ίσως περισσότερο από όσο αυξήθηκαν τα προηγούμενα… 10!
1. Οι τιμές πρώτων υλών έχουν κυριολεκτικά ξεφύγει τα τελευταία χρόνια.
2. Ο κορωνοϊός διατάραξε (disruption το λέμε εμείς στην Κατερίνη) τις αλυσίδες τροφοδοσίας…
3. … και εκτόξευσε τα μεταφορικά από την Ασία κλπ, ανεβάζοντας τα κόστη.
4. Μετά ήρθε η άνοδος του κόστους ενέργειας το 2022, που σάρωσε τα πάντα
5. Βάλε και τις πάσης φύσεως ανατιμήσεις σε καφέ και άλλα commodities
6. Προσέθεσε και τις Ευρωπαϊκές οδηγίες για καλαμάκια και άλλα
1+2+3+4+5+6 =>
Oυσιαστικά σε 4 χρόνια όλα τα κόστη αυξήθηκαν περισσότερο από όσο αυξήθηκαν από το 2010 ως το 2020, τα χρόνια της τεράστιας ύφεσης.
Στον τουρισμό τα πάντα καταλήγουν σε ένα «μοναδιαίο κόστος» (σε όλες τις δουλειές θα έπρεπε να συμβαίνει αυτό, αλλά στον τουρισμό ένα περισσότερο). Αυτό το κόστος έχει γιγαντωθεί τα τελευταία 4 χρόνια και δεν υπάρχει κάποιο σημάδι διακοπής των αυξήσεων.
Συμβουλεύω πολύ κόσμο στον τουρισμό και ενώ συνήθως καταφέρνω να απαντήσω σε όλες τις ερωτήσεις, να φτιάξουμε στρατηγική, να στοχεύσουμε κατηγορία πελατών, marketing κλπ, υπάρχει μία ερώτηση στην οποία αδυνατώ να απαντήσω:
«Πες μου τι αύξηση κόστους υλικών να προϋπολογίσω για του χρόνου;»
Πιο εύκολα μπορείς να μαντέψεις τα νούμερα του Τζόκερ, παρά να απαντήσεις σε αυτή την ερώτηση, μιας και τα δεδομένα αλλάζουν συνέχεια.
Το κόστος εργασίας εκτοξεύεται (δικαίως)
Μπορεί να κρίνονται από πολλούς χαμηλές οι αμοιβές για τους υπαλλήλους στον τουριστικό κλάδο, όμως τα τελευταία 4 χρόνια έχουν αυξηθεί αρκετά (όχι όσο αξίζουν κάποιοι εργαζόμενοι, αλλά αρκετά σε σχέση με την περίοδο 2019 – 2020). Την ίδια ώρα τα «καλά χέρια», αυτοί που έχουν την ικανότητα να τους εμπιστευθεί κάποιος και να φέρουν εις πέρας δύσκολες αποστολές, έχουν πλέον αμοιβές που συγκρίνονται με αυτές του εξωτερικού, αρκετές χιλιάδες Ευρώ τον μήνα.
Υπάρχει κάτι κακό σε όλα αυτά; Όχι βέβαια, άλλωστε πέρσι σου είχα πει ότι το κόστος εργασίας (για ανθρώπους με όρεξη για δουλειά και ικανούς να φέρουν αποτέλεσμα) θα συνεχίσει να ανεβαίνει και οι αμοιβές τους δεν θα έχουν σχέση με τον «κατώτατο μισθό». Επίσης επιτέλους φαίνεται πως οι τουριστικές επιχειρήσεις αρχίζουν να καταλαβαίνουν ότι χωρίς σωστή στέγαση και σίτιση του εργαζομένου, δεν θα έρθει κάποιος να δουλέψει σε άθλιες συνθήκες.
Απλά να θυμόμαστε πως τους μεγαλύτερους μισθούς θα τους πληρώσουμε εμείς οι πελάτες. Ακούω διάφορους παραστρατημένους να λένε «και τι με νοιάζει εμένα; Να του δώσει παραπάνω και να κόψει από αλλού», όμως όσο θα ανεβαίνει το εργατικό κόστος, τόσο θα αυξάνεται και το τελικό κόστος κάθε προϊόντος.
Δηλαδή όσο θα ανεβαίνουν οι μισθοί στον τουρισμό (την ώρα που η υπόλοιπη οικονομία δεν ακολουθεί με τον ίδιο ρυθμό), τόσο πιο ακριβό θα γίνεται το τουριστικό προϊόν για τον πολίτη χαμηλών εισοδημάτων.
ΥΓ. Επίτρεψέ μου να σου το ξαναγράψω: Με την ηλεκτρονική κάρτα ασφάλισης θα έχουμε πολλές αλλαγές και αύξηση κόστους. Λίγοι καταλαβαίνουν τι έρχεται το 2025…
Η έλλειψη υποδομών κοστίζει…
Δεν έχω κάποια σχετική μελέτη, όμως αν αύριο μηδενίζαμε τον τουρισμό μας, νομίζω πως θα έπρεπε να απολύσουμε περίπου το 50% των δημοσίων υπαλλήλων μας, για να αντεπεξέλθουμε τη σωρευτική μείωση των εσόδων του κράτους.
Για αυτό και γελάω με τους πάσης φύσεως «βολεμένους» που με ρωτάνε «γιατί να πληρώσουμε όλοι οι Έλληνες για να φτιάξουμε υποδομές για τον τουρισμό, για λίγους μήνες το καλοκαίρι;»
Γιατί χωρίς τον τουρισμό δεν θα έχεις χρήματα ούτε και εσύ, ενώ σε 3 – 5 χρόνια οι αξίες των ακίνητων σου θα έχουν ισοπεδωθεί.
Η Ελλάδα δεν έχει πρόβλημα «υπερ-τουρισμού» αλλά «υπο-επένδυσης» σε υποδομές. Το τουριστικό μας προϊόν προσφέρεται χωρίς επάρκεια νερού, ρεύματος, βιολογικών καθαρισμών, δρόμων, σύγχρονων μαρινών κλπ.
Σε όλα αυτά να προσθέσουμε και μία μειοψηφία κρατικών λειτουργών που ουσιαστικά κρατούν «ομήρους» ολόκληρες περιοχές, μπλοκάροντας έργα, όταν το κράτος αποφασίσει να αλλάξει κάτι (χαρακτηριστικότερο παράδειγμα όλων: Η Κέρκυρα, αλλά η Ελλάδα είναι γεμάτη από τέτοιες περιπτώσεις).
Τέλος να μην ξεχάσουμε και τους λεβέντες δημάρχους που ξοδεύουν τα λεφτά των δήμων τους σε γλέντια και πανηγύρια («άρτον και θεάματα»), παρακαλώντας το κράτος για λεφτά προκειμένου να βελτιώσουν τις υποδομές των τόπων τους. Πχ ενώ χρειάζονται μονάδες αφαλάτωσης, ξοδεύουν 100.000+ Ευρώ τον χρόνο σε «πολιτιστικές εκδηλώσεις», συνήθως με μηδενική προστιθέμενη αξία στην τοπική κοινωνία.
Μάντεψε ποιος πληρώνει τις κακές υποδομές! Ο επιχειρηματίας του τουρισμού! Με αυξημένα κόστη λειτουργίας και επενδύσεων, με ζημιές από απρόοπτα (σκέψου τι σημαίνει μία διακοπή ρεύματος για μία επιχείρηση με ψυγεία, τι επενδύσεις χρειάζεται σε γεννήτριες κλπ). Έχω δει στη ζωή μου εκατοντάδες επιχειρηματικά σχέδια και αναλύσεις κόστους. Στον τουρισμό οι κακές υποδομές μπορεί να αυξήσουν το κόστος του τελικού προϊόντος ως και +10%, με το +5% να είναι σχεδόν δεδομένο, παντού και πάντα.
Τα τοπικά ολιγοπώλια
Για τη Μύκονο δεν νομίζω ότι πρέπει να εξηγήσει κάποιος ότι το πράγμα έχει ξεφύγει τελείως. Το κράτος ασχολήθηκε πρόσφατα με την πολεοδομική ανομία στο νησί, κυρίως μετά τη δολοφονία ενός πολίτη που ήθελε να κάνει σωστά τη δουλειά του. Αυτό όμως μάλλον δεν είναι το μεγαλύτερο πρόβλημα εκεί, με βάση όσα ακούγονται…
Την ίδια ώρα πολλοί μιλάνε για τοπικά ολιγοπώλια και συχνά οι ανυποψίαστοι «νέοι παίκτες» βιώνουν καταστάσεις που σοκάρουν. Η άνοδος του τουρισμού και η αδυναμία της οργανωμένης πολιτείας να ελέγξει αποτελεσματικά τον χώρο δείχνει να έχει αφήσει χώρο δράσης σε άτομα «που δεν θα έπρεπε» να ασχολούνται με το θέμα.
«Πώς να πουλήσω φθηνά, όταν είμαι υποχρεωμένος να αγοράζω ακριβά τα πάντα, για να έχω το κεφάλι μου ήσυχο;» μου είπε κάποιος πελάτης μου και δεν μπορώ να τον κατηγορήσω. Τουλάχιστον αυτός συνδυάζει μεγάλες τιμές με αντίστοιχη ποιότητα.
Σωστά, κανείς δεν μιλάει δημόσια για όλα αυτά, όμως ανεβάζουν ραγδαία το κόστος του τουριστικού μας προϊόντος…
Πρώτο συμπέρασμα: Το δίκιο των επαγγελματιών του κλάδου
Ως εδώ νομίζω ότι τα πράγματα είναι ξεκάθαρα: Η φορολογία είναι βαρειά, τα κόστη λειτουργίας αυξήθηκαν γεωμετρικά, το κόστος προσωπικού (δικαίως) ανεβαίνει, σε πολλές περιπτώσεις τα τοπικά «καρτέλ» κάνουν πάρτυ, ενώ η έλλειψη υποδομών αυξάνει και αυτή τα κόστη.
Για όλα τα παραπάνω οι επαγγελματίες του τουρισμού έχουν δίκιο να διαμαρτύρονται (και να φοβούνται ότι στην πρώτη κακή χρονιά θα βρεθούν αντιμέτωποι με πολύ δύσκολες καταστάσεις).
Μόνο που υπάρχει και η άλλη όψη του νομίσματος…
Η αποσύνδεση της αύξησης της τιμής με την αυξημένη ποιότητα
Λόγω δουλειάς, μιλώ κυριολεκτικά με 1.500+ ανθρώπους κάθε χρόνο, ενώ και ο ίδιος «κυκλοφορώ» πολύ. Τα τελευταία χρόνια είναι ξεκάθαρη η προσπάθεια αρκετών «πονηρών» να αποσυνδέσουν τις μεγάλες τιμές από την αντίστοιχη ποιότητα και να προσπαθήσουν να μας ξεγελάσουν ως καταναλωτές.
Φέτος στην Κρήτη, σε πασίγνωστο θέρετρο στην ανατολική πλευρά του νησιού, δοκίμασα πάρα πολλές «φόλες», από ανθρώπους που δεν τιμούν τη δουλειά τους:
«Διαφορετική κρητική πίτα» = η φθηνότερη τορτίγια με ένα άσπρο πράγμα που δεν είχε συναντηθεί ποτέ του με γάλα
«Κρητική σαλάτα» = ντοματοσαλάτα με απλό, λευκό ψωμί, όχι ντάκο
«Παστίτσιο με χταπόδι» = μακαρόνια με κιμά, χωρίς χταπόδι
«Παραδοσιακή κρητική πίτα» σε φούρνο = χθεσινή κατεψυγμένη τυρόπιτα, τελευταίας ποιότητας
Για την «αποδομημένη κρητική πίτα» δεν θα γράψω…
(Ευτυχώς πήγα και στο «Πεσκέσι» στο Ηράκλειο, γιατί κόντεψα να ξεχάσω τι σημαίνει καλό κρητικό φαγητό…)
Όλα τα παραπάνω σε μεγάλες τιμές, με τους ανθρώπους να σε κοροϊδεύουν κυριολεκτικά κατά πρόσωπο, να γελάνε και να αδιαφορούν για το αν θα αγοράσεις / αν θα σου αρέσει ή όχι. «Δεν πειράζει, θα αγοράσει ο επόμενος». Πιο ευγενικοί ήταν οι άνθρωποι με τα μινι μάρκετ, παρά αυτοί με τα εστιατόρια και τους φούρνους…
Αντίστοιχες συμπεριφορές μου μεταφέρθηκαν από πάρα πολλά σημεία της Ελλάδας, όπου άνθρωποι που ασχολούνται με τον τουρισμό (δεν τους ονομάζω επαγγελματίες) φέρθηκαν άσχημα και αδιαφόρησαν για το προϊόν τους.
Δυστυχώς είναι πάρα πολλοί αυτοί που δεν καταλαβαίνουν ότι αποσυνδέοντας την τιμή με την ποιότητα του προϊόντος που προσφέρουν σε λίγα χρόνια απλά δεν θα έχουν πελάτες. Ζουν με τη σιγουριά ότι ο τόπος τους πάντα θα είναι γεμάτος τουρίστες…
Πολλοί δεν απαρνούνται την… πατροπαράδοτη αξία του «ό,τι αρπάξουμε»
Όποιος ταξιδεύει στην Ελλάδα τα τελευταία χρόνια βλέπει ότι αυξάνονται τα κρούσματα των ασόβαρων ανθρώπων του τουρισμού, που δεν νοιάζονται για τίποτε άλλο, παρά μόνο για το πώς θα «δαγκώσουν» και θα «αρπάξουν» ό,τι μπορούν. «Ό,τι αρπάξουμε τώρα, θα δούμε μετά». Αυτή η νοοτροπία φαίνεται πως αποτελεί… «πολιτιστική κληρονομιά» για μία σειρά από «πονηρούς», οι οποίοι αποτελούν κυριολεκτικά τον «καρκίνο» που απειλεί τον Ελληνικό τουρισμό.
Όχι τυχαία, οι περισσότεροι «πονηροί» δεν πληρώνουν τα αυξημένα κόστη των υπολοίπων, αφήνοντας φέσια και μοιράζοντας υποσχέσεις. Άλλωστε ξέρουν πως στην Ελλάδα ένας «πονηρός» που έχει έναν «γατόνι» δικηγορο έχει πλεονέκτημα απέναντι στους σοβαρούς, τουλάχιστον βραχυχρόνια. Κάνουν ό,τι θέλουν, κινούμενοι πάντα «στα όρια» και αναζητώντας ανορθόδοξες «λύσεις» επιβίωσης, φυσικά αδιαφορώντας για τον τελικό καταναλωτή.
Δεύτερο συμπέρασμα: Για κάθε δύο σοβαρούς στον χώρο του τουρισμού υπάρχει και ένας «πονηρός». Άλλοι υποστηρίζουν πως η αναλογία είναι πλέον 1:1…
Οι τιμές αυξήθηκαν και δίκαια και λόγω «λαιμαργίας»…
Έτσι λοιπόν οι τιμές εκτοξεύθηκαν και για αντικειμενικούς λόγους, αλλά και λόγω της «λαιμαργίας» πολλών ανθρώπων που λυμαίνονται τον χώρο, αναζητώντας το γρήγορο κέρδος, με κάθε τρόπο. Κοντά σε αυτούς μπορείς να προσθέσεις και όσους παρασύρθηκαν από τις «σειρήνες» και πχ ανέβασαν υπέρμετρα τις τιμές τους για τον Ιούλιο και τον Αύγουστο, περιμένοντας «πλημμύρα» κρατήσεων. Όταν κατάλαβαν ότι θα μείνουν άδειοι στην καρδιά της τουριστικής περιόδου, μείωσαν τις τιμές και «γέμισαν» γρήγορα.
Πέντε στοιχεία που αξίζει να θυμάσαι
Αν δραστηριοποιείσαι στον τουρισμό θα σου πρότεινα να θυμάσαι πέντε στοιχεία:
Α. Το αποτέλεσμα το μετράμε στην πενταετία ή δεκαετία (καλύτερα), όχι στο τι βγάλαμε φέτος, όπως σου έχω εξηγήσει και παλαιότερα.
Β. Οι πιο πετυχημένοι σε μακροχρόνια βάση είναι αυτοί που δεν έχουν τις μεγαλύτερες τιμές, δεν «δαγκώνουν» τον κόσμο και κτίζουν όνομα και πελατεία.
Γ. Οι έχοντες μεγάλες τιμές βγάζουν σοβαρά κέρδη όταν προσφέρουν περισσότερα και συχνά «το κάτι παραπάνω», όχι απλά «ζητώ τόσα, επειδή μπορώ».
Δ. Όταν κάποιος καταφέρει να δώσει «χαρακτήρα» στο «προϊόν» του και να φτιάξει κάτι που ξεχωρίζει από τα υπόλοιπα (ακριβό ή φθηνό, δεν έχει σημασία), τότε αποκομίζει και τη μέγιστη υπεραξία, τότε γίνεται «όνομα» σε τοπικό επίπεδο.
Ε. Η πιθανότητα να εκλείψουν τα τοπικά ολιγοπώλια και να φτιαχθούν οι αναγκαίες υποδομές είναι σχεδόν μηδενική = πρέπει να μάθουμε να επιβιώνουμε και με αυτά τα εμπόδια.
(Για τον τουρισμό και ειδικότερα τα Airbnb, με το τοπίο που διαμορφώνεται μετά τις νέες αλλαγές θα μιλήσουμε στη μεγάλη μου εκδήλωση στο Μέγαρο Μουσικής Αθηνών «Ελλάδα 2025. Επιχειρείν, Ακίνητα, Επενδύσεις», όπου στις 30.11-01.12 έχω ετοιμάσει ένα ειδικό Masterclass για το θέμα, με 200+ απαντήσεις).
Το 2025 θα είναι ένα έτος γεμάτο προκλήσεις για τον Ελληνικό τουρισμό, που μετατρέπεται σταδιακά σε «προϊόν με premium κόστος, χωρίς πάντα premium service και παροχές».
Μπορούν να υποχωρήσουν οι τιμές, όταν όλα ακριβαίνουν (και θα συνεχίσουν να ακριβαίνουν);
Εσύ τι γνώμη έχεις;
Και μην ξεχνάς: Μαζί είμαστε πιο δυνατοί!
Ηλίας
(Ο Ηλίας Π. Παπαγεωργιάδης διευθύνει τον όμιλο εταιρειών MORE, έχει εταιρεία ανάπτυξης ακινήτων και ταυτόχρονα συμβουλεύει 300+ επενδυτές και μικρομεσαίους επιχειρηματίες στην Ελλάδα, την Κύπρο και τη Ρουμανία. Στις 30.11 και 01.12.2024 οργανώνει στο Μέγαρο Μουσικής Αθηνών τη μεγάλη ετήσια εκδήλωσή του «Ελλάδα 2025. Επιχειρείν, Ακίνητα, Επενδύσεις»)